O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan Davlat Universiteti

Rim huquqshunoslarining siyosiy va xuquqiy qarashlari
Eramizgacha II asr boshlarida huquqshunoslik, hususan fuqarolar xuquqi borasida M. Maniliy, P. Mutsiy Stsevola va M. Yuniy Brut samarali faoliyat ko`rsatdilar. Huquqiy masalalar quyidagi soxalarni qamrab olardi:
1) Odamlarning Yuridik savollariga javoblar;
2) Bitimlar tuzishda tavsiya qilish va yordam berish;
3) Sudda ishlarni hal qilish uchun formulalar ishlab chiqish;
Rim huquqshunosligi respublikaning oxirgi damlarida, xususan, imperiyaning dastlabki ikki yarim asrida o`zining eng Yuqori rivojlanish darajasiga etdi. III asrning ikkinchi yarmidan boshlab, imperatorning qonuniy hokimiyatga ega bo`lishidan so`ng rim huquqshunosligining rivojlanishi pasaya boshladi. To`g`ri, klasik davrda Yuristlarning axvoli hurmat e`tibori yangi davrda ham saqlanib turdi. Xuddi mana shu klassik davrda yashagan mashhur huquqshunoslardan Gay, Panminak, Pavel, Ul’pian, Modestinlarni ko`rsatib o`tish mumkin.
Rim huquqshunoslarining faoliyati asosan huquq amaliyotida mavjud bo`lgan ehtiyojlarni qondirish, mavjud xuquqiy normalarni o`zgarib turuvchi vaziyatga moslashtirib borishga qaratilgan edi. Ular shu bilan birga berilgan savollarga qaytarilgan javoblarda, konkret ishlar muhokamasida bir qator nazariy masalalarni x,am ishlab chiqdilar. Rim huquqshunoslari anchagina tushunchalarga aniqlik kiritdilar. O`sha vaqtning tili bilan aytganda amaliy huquq normalari, oddiy huquq, qonun, magistrantlar, imperator konstitutsiyasi va boshqa sohalar shakllandi.
Tabiiy hukuq amaliy huquq uchun asos bo`lib qolaverdi. Ul’pianning xalqlar huquqlariga tabiiy huquqlarning bir qismi sifatida olib qaraladi. Ularning odamlarga ta`siri o`rtasida farklar bo`lgan. Ana shulardan qilingan xulosalarga ko`ra jamiyatda nikoh, bolalar tarbiyasi ham tabiiy x,uquq ta`siri ostida shakllanib boradi. Huquqshunos Gayning karashlari ham shunga hamohang. Umuman huquq borasidagi turli holatlar, xususiyatlar o`rtasidagi o`zaro aloqadorlikning mohiyatini Pavel izchilroq ifodalab berdi. U huquqning turli qismlari haqida emas, balki yagona bir butun bo`lgan huquqning o`zaro bog`langan ko`rinishlari xaqida fikr Yuritish kerak deb xisoblaydi.
Umuman rim Yuristlarining aksariyati huquqning bir butunligini tan olib, uning turli tushunchalarini konkret izohlab berganlar. Jumladan zaruriyat adolatli huquqning muxim tomoni, huquqning barcha ko`rinishlari va yo`nalishlariga xos bosh xususiyatdir. Zaruriyat adolatga asoslanadi, undan kelib chiqadi. qadimgi rim huquqshunoslarining Yuqoridagi talablari huquqning barcha sohalariga tegishli bo`lishi bilan birga konkret qonunlarga ham tegishlidir. Konunlar huquq normalarining izchil, qat`iy ishlangan shakli sifatida qaraladi.
Rim huquqshunoslari faoliyatiga stoiklarning ta`siri yaqqol sezilib turadi. Ular mana shu ta`sir ostida ko`plab huquqiy masalalarni, xususan burch masalasini har tomonlama tasvirlab berdilar. Tabiiy huquq, qonunlarning g`oyaviy asoslarini tashkil qilishi haqidagi fikr ham diqqatga sazovor. Huquqshunos Modestinning ko`rsatishicha, huquqning vazifasi ruxsat etish, man etish, jazolashdan iborat. Albatta bu talablar har qaerda xar xil bo`lib, asosan imperativ huquq normalarini aks ettiradi. Yulian ham xuddi shu fikrni ifodalaydi.
Rim huquqshunoslari huquqning umum nazariy mohiyatini chuqur tadqiq etish bilan barcha amaliy hayotdagi xuquqiy normallarning ta`siri, ularga qay tarzda asoslanish zarurligi va boshqa xususiy masasalalarni aniq konkret misollar asosida xarakterlab berdilar. Ijtimoiy xuquq normalari ham har tomonlama ishlab chiqildi. Davlat organlarining vakolatlari, mansabdor shaxslar, hokimiyat, fuqarolik tushunchalari va davlat hamda ma`muriy huquqning ko`plab masasalalari yoritib berildi.

Mavzu yuzasidan tayanch so`z va iboralar.

Qadimgi Yunonistondagi siyosiy va xuquqiy ta`limotlar, Qadimgi Rimdagi siyosiy va xuquqiy ta`limotlar, Aflotunning siyosiy va xuquqiy qarashlari, Arastuning siyosiy va xuquqiy qarashlari, TSitseronning siyosiy va xuquqiy qarashlari, Rim xuquqshunoslarining siyosiy va xuquqiy qarashlari.