O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi valeologiya asoslari

OİTS ga hamroh kasalliklar
OİTS bilan og‘rigan bemorlar aynan İİV bilan zararlanganliklari uchun emas, balki hamroh kasalliklardan vafot etadilar. Chunki bemor organizmi kasalliklarga qarshi kurasha olmaydi (kasallik qo‘zg‘atuvchilar tanada shuningdek, atrof-muhitda bisyor bo‘ladi). Hozirgi vaqtda shunday kasalliklarning 25 tasi ma‘lum. Ushbu kasalliklarning istalgan bittasi simptomlari bilinsa insonning OİTS ga chalinganligi haqida shubha qilinadi.
OİTS ga Pneumocystis carinii zamburug‘i qo‘zg‘otadigan pnevmoniya, bacterial pnevmoniya, sil kasalliklari hamroh bo‘lishi mumkin. Erta simptomatik bosqichda zamburug‘li va bakterial infektsiyalar meningit (OİTS ga chalinganlarning 13 % kasallanadi) va boshqa kasalliklarni qo‘zg‘atishi mumkin. Kechki simptomatik bosqichda Micobacteriym avium bakteriyasi bezgak, anemiya, ich ketishi kasalliklarini qo‘zg‘aydi, bemor vaznini keskin yo‘qotadi, ba‘zan asab tizimi ham ishdan chiqadi.
OİTS ga chalingan bemorlar orasida gerpes guruhi viruslari qo‘zg‘aydigan
kasalliklar keng tarqalgan. Masalan, tsitoligalovirus ko‘zni zararlaydi va inson ko‘r bo‘lib qolishi mumkin. Shu guruhga mansub boshqa virus qon hujayralariga zarar
etkazadi. Ko‘p bemorlarda saraton kasalliklari rivojlanadi (qonda V-hujayralar
limfomasi, qon tomirlari saratoni). Avval terida siyohrang ko‘rinishdagi toshmalar
paydo bo‘ladi va ichga uradi bemor olamdan ko‘z yumadi.
Orttirilgan immun tanqisligi sindromi,organizm himoya tizimining izdan
chiqishi bilan tavsiflanadigan yuqumli kasallik. Odamda immun tanqisligini chaqiruvchi virus qondagi limfotsitlar ichiga kirib olib,tezda ko‘payadi va uni halokatga olib keladi. Limfotsitlar sonining kamayib ketishi organizmning turli xil
mikroblarga va o‘sma shishlarni chaqiruvchi viruslarga nisbatan qarshi tura olish
qobiliyatini pasaytiradi. Kasallikning yuqish yullari asosan uchta:
Jinsiy yul bilan bemorlardan va gomoseksualist – giyohvandlardan, fohishalardan;
OİTS virusi bilan zararlangan qonni quyish orqali;
Bemor homilador onadan bolaga o‘tishi.
Bemorni faqat klinik belgilariga ko‘ra aniqlash murakkab bo‘lib, yuqoridagi
yuqish yo‘llariga gumon qilingan shaxslarning qonini maxsus laboratoriyalarda
tekshirib aniqlanadi. Kasallik yuqqandan boshlab,daslabki belgilari paydo bo‘lguncha
o‘tadigan davr 4 oydan 5 yilgacha davom etadi va klinik belgilari yuzaga chiqqach 2-3 yil davomida bemorni halokatga olib keladi.
Yuqorida qisqacha bayon qilingan va jinsi yo‘l bilan yuqadigan kasalliklardan
saqlanish uchun qo‘yidagi profilaktika tadbirlariga rioya qilish lozim. Giyohvandlik,alkogolizm,tamaki chekish kabi zararli odatlardan xolos bo‘lib yashash; Tasodifan jinsiy aloqa qilish kabi axloqiy nopokliklardan o‘zini tiya bilish;
Tibbiy mulojalarda zarur bo‘lgan profilaktik tadbirlarni so‘zsiz bajarish;
Jamiyatda fohishabozlik, gomoseksualizm kabi xavfli illatlarga qarshi kurash
olib borish;
Kasallikning dastlabki belgilari paydo bo‘lishi zahotiyoq darhol vrachga
murojaat qilish;
Yoshlar o‘rtasida jinsiy tarbiya masalalariga jiddiy e‘tibor bilan qarash.