O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
 
 

---

45 
1-rasm.
Nerv hujayrasi 
Qo’zg’alish tufayli membrananing ionlar o’tkazish qobiliyati o’zgaradi, 
natijada u yerda potensiallar ayirmasi vujudga keladi. Barcha nerv hujayralari qon 
tomirlari bilan yaxshi ta’minlangan bo’lib, u yerda qon harakati juda intensiv 
bo’ladi. Nerv hujayrasining eng uzun o’simtasi akson deyiladi (1-rasm). U yumshoq 
po’st nevrolema bilan o’ralgan. Uning tagida Shvannov po’stlog’ining yadrosi 
joylashgan. Bu qismlar nerv tolasi uchun ajratuvchi mielin po’stini hosil qiladi va 
trofik funksiyani bajaradi. Mielin po’sti oqsillar va lipidlardan iborat bo’lib, nerv 
tolalarini bir biridan izolyatsiya qilish funksiyasini bajaradi. Nerv tolasining ichki 
tomonida neyrofibril tolalari bo’lib, ular nerv tolasini ancha baquvvat saqlaydi. 
Shvannov hujayralari birikib nerv tolasi atrofida maxsus po’st hosil qiladi, ular 
o’rtasida esa maxsus bo’shliqlar bo’lib, ma’lum suyuqlik bilan to’lgan. Shu oraliq 
orqali membrana tashqi muhit bilan bog’lanadi. Renve halqasida potensiallar 
generatsiyasi bo’lib, qo’zg’alishning navbatdagi tolaga o’tishini ta‘minlaydi. 
Nerv tolasini nerv hujayrasidan ajratsak, degeneratsiyalanadi. Lekin ma‘lum 
vaqt o’tishi bilan degeneratsiyalangan nerv tolasi harakatlanuvchan muskullargacha 
qayta tiklanishi mumkin. Nerv tolasining sutkalik regeneratsiyasi 2-4 mm. Nerv 
tolasining yo’g’onligi 4-16 mikron bo’lishi mumkin. Odatda, yo’g’on tolalardan 
ta‘sirning o’tishi ingichka tolalarga qaraganda ancha tez bo’ladi. Nerv tolasi muskul 
bilan birlashgandan keyin mielin po’stini yo’qotadi va harakatlarini hosil qiladi.
Nerv tizimi umuman olganda butun bir organizmda moddalar almashinuvi 
jarayonini boshqarib, barcha organ va sistemalarning tuzilish, o’sishi va 
rivojlanishini ta‘minlab turadi (2-rasm).