O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

Eslatma- Yuqorida keltirilgan asl og’irligi bo’yicha chegirish donni topshirish paytida 
bug’doyning asl og’irligi 750g past bo’lmaganda javdarining asl og’irligi 700g. past 
bo’lmaganda qo’llaniladi. 
Natural chegirish yoki qo’shimchalar -ikki asosiy sifat ko’rsatkichlari, ya’ni, namlik va 
begona aralashma bo’yicha belgilangan. Don qabul qilish korxonasiga etkazib kelingan donning 
sifati namligi va iflosligi bo’yicha bazis me’yorlaridan sifat ko’rsatkichlari jihatdan farq 
qilganda, har bir 1% namligi va iflos aralashmasi kam bo’lganda 1% miqdorida natural 
qo’shimcha qo’shiladi, agar bu jarayonning aksi bo’lsa ya’ni tarkibdagi namlik va iflos 
aralashmalar miqdori ko’p bo’lsa natural chegirishni donlarning fizik og’irligi qo’llanilishi orqali 
amalga oshiriladi. Natural chegirish yoki qo’shimcha 0,1 % aniqlikda hisoblab chiqiladi.
Natural chegirish yoki qo’shimcha kataligida(namligi va iflos aralashmasi bo’yicha 
tayanch me’yorlardan chetga og’ishga muvofiq ) ko’paytirilgan yoki kamaytirilgan don tabiiy 
og’irligi belgilangan narxlar bo’yicha xisobga olingan (zachyot) massa hisoblanadi va 
kontraktastiya shartnomalariga muvofiq xaridlarni bajarishga hisoblab qo’shiladi. Natural 
chegirish yoki qo’shimcha namligi va iflos aralashma jihatidan sifatdan chetga og’ish 
yig’indisiga hisoblab chiqiladi. 
Asl chegirish va qo’shimcha qo’shish quyidagicha hisoblanadi.
Masalan
, namlik bo’yicha chegirish 1,55%, yaxlitlansa 1,6%, begona aralashma 
bo’yicha esa 1,13%, yaxlitlansa 1,1%. Umumiy asl chegirish 2,7 % teng bo’ladi.
Hisoblash tartibi: 
Tahlil ilinayotgan donning sifat ko’rsatkichlaridan foydalanib, fizik 
og’irlikdan asl chegirish xajmi va 200 tonna don to’plamining fizik og’irligiga nisbatan 
qo’shimchalar qo’shib aniqlanadi. Don hisoblanadigan miqdor og’irligidagi narxi belgilanadi. 
Asosli kondistiyadan sifatini o’zgarish hamda donni quritish va tozalash narxi bo’yicha puli 
chegirish hamda qo’shimcha qo’shish miqdori hisoblanadi. Jamoa xo’jaligi tomonidan davlatga 
sotilgan donni quritish va tozalashga ketgan xarajatlarni hisobga olib, xo’jalikka to’lanadigan 
umumiy pul miqdori jamlanadi. 
Donning hisoblanadigan miqdori fizik og’irligi chegirish va qo’shimcha qo’shish miqdori 
(foizida), namligi va begona aralashmalar aniqlanadi. Hisoblanadigan miqdorida haq to’liq 
to’lanib, don sotish v topshirish rejasi bajarilgan deb hisoblanadi. So’tali makkajo’xorining 
hisoblanadigan miqdori faqat donning xaqiqiy chiqish miqdori aniqlangandan keyingina 
belgilanadi. Donning so’tadan chiqishi don qabul qiluvchi tashkilotning laboratoriyalarida 
o’rtacha kundalik namunani yanchish orqali aniqlanadi.