|
“O‘zbekiston yoshlar ittifoqining ilk qadamlari haqida nima deya olasiz?
- Bilasizsizmi, yoshlar mamlakatda o‘zgarishlarga sabab bo‘ladigan,
Vatan ravnaqi va xalq farovonligini ta’minlovchi kuchdir. O‘zbekiston yoshlar
ittifoqining tashkil etilishi men va tengdoshlarim hayotida yangi tarixiy davrni
boshlab berdi.”
(“Yoshlar ovozi” 2017-yil 63-son) Bu yerda so‘zlashuv nutqi
xususiyatlaridan biri dialogning yozma monologik nutqqa, jumladan, siyosiy
gazeta tiliga kirib borganligini ko‘ramiz. Tasvir jarayoniga mos holatlar turli xil
savol-javob birliklari, dialogik nutqqa xos har xil jumlalar orqali aks ettiriladi.
Bunday vaziyatda nutq vositalaridan foydalanishda odatdagi hodisa, ya’ni
monologga savol-javob birliklarining kiritilishi fikrni bayon qilishning eng
qulay yo‘llaridan biri bo‘lib xizmat qiladi. Hozirgi ijtimoiy-siyosiy gazeta
publitsistikasi tilida bu usuldan foydalanish ko‘pincha ko‘zga tashlanmoqda.
Maqolalarda qahramoning holatini va u bilan bog‘liq jarayonlarni siyosiy ruh
bilan dialog elementlari orqali, og‘zaki monologik nutqqa xos vositalar bilan
ifodalaydi. Gazeta uslubida kishi e’tiborini favqulodda o‘ziga tortuvchi,
kutilmaganda gazetxon diqqatini jalb qiluvchi har xil fikrlardan, og‘zaki
so‘zlashuvga xos turli qurilishlardan foydalanish ham shu jarayondagi
publitsistik nutqning jonli, ta’sirchan bo‘lishida va uning tabiiyligini
65
ta’minlashda muhim rol o‘ynovchi usullaridan biridir.
“Kitobxonmisiz? Unda bu
yangilik aynan siz uchun! Darvoqe, agar biror asar izlayotgan bo‘lsangiz javon
ichidagi maxsus jurnalga yozib qo‘ysangiz kifoya. Zora, biror xotamtoy siz
uchun keltirib bersa.” (“Yoshlar ovozi” 2017-yil 89-son)
Demak, so‘zlashuv
nutqi vositalarining yozma monologik nutqda, jumladan gazeta nutqiga kirib
kelishi shu nutq ob’ekti bilan, shu nutq vaziyati bilan chambarchas bog‘liqdir.
Bunday nutq vositalari axborotni o‘ziga xos usul bilan xabar qilishga xizmat
etadi. Axborot publitsistik ta’sirchanlik bilan operativ tarzda aniq, ravon,
ommabop tilda gazetxonga yetkaziladi. Bu publitsist izlanishi, mahorati, tasvir
jarayonida voqelikning barcha hodisalarini uzviy bog‘liq holda nazarda
tutishning samarasidir.
Siyosiy publitsistik nutqda qo‘llanadigan uyushiq bo‘laklar, uyushiq
bo‘lakli konstruksiyalar voqealarni va faktlarni sanash hamda ularni, alohida-
alohida ta’kidlash uchungina xizmat qilib qolmay, balki shu nutqda ochiq
ijtimoiy-siyosiy bo‘yoq ham bag‘ishlaydi. Ana shu ochiq ijtimoiy-siyosiy
bo‘yoqda esa publitsist munosabati mujassamlashadi, uning faol fuqarolik
pozitsiyasi o‘sha faktlarga ochiq baho berishida jiddiy va ko‘tarinki ruh bilan
namoyon bo‘ladi. Masalan, quyidagi parchada buni yaqqol ko‘rish mumkin.
“
Albatta, bunday rejalar amalga oshgach, qo‘shimcha isho‘rinlari yaratiladi,
odamlarning daromadi ko‘payadi, turmushi yaxshilanadi, dunyoqarashi
o‘zgaradi, biznesga keng yo‘l ochiladi, yoshlar til o‘rganishga qiziqa boshlaydi
va alal-oqibatda, hududlarning ham iqtisodiy salohiyati yuksalib boradi
”
(“Yoshlar ovozi” 2017-yil 68-son)
Bu yerda ham kitobiy nutqqa oid uyushiq
konstruksiyalar – nominativ gaplar shu voqealarni xarakterlash uchun muhim
vosita sifatida xizmat qilmoqda.
Siyosiy publitsistik nutq ham boshqa uslublardek adabiy normalarga qat’iy
rioya qiladi. Siyosiy tematik yo‘nalishdagi materiallar bosiladigan gazeta nutqi,
tor sohalarga oid terminlardan, professionalizm va dialektizmlardan, chet
so‘zlardan iloji boricha qochishga harakat qiladi. O‘rni kelganda, fikrning
ta’sirli va teran chiqishini ta’minlovchi barcha vositalar, til va uslub
66
imkoniyatlarining barcha jozibali tomonlari ishga solinadi. Buning uchun badiiy
usullar – sifatlash, o‘xshatish, metafora, anafora, epifora va antiteza kabi
priyomlar, ritorik so‘roqlar, inversiya hodisasi kabi vositalar shu nutqning o‘ziga
xos informativlik va ekspressivlik xususiyatini ayni bir paytda, o‘zaro
bog‘langan holda amalga oshiruvchi juda ta’sirchan vosita va
imkoniyatlardandir. Masalan, so‘zlarni takror qo‘llash orqali gradatsiya (fikrni
kuchaytirish) yaratilishini ko‘ramiz:
“
Do'stlaringiz bilan baham: |
