|
Tayanch tushunchalar:
texnogen sivilizatsiya, inson go‘zalligi, san’at, turmush
estetikasi, ishlab chiqarish estetikasi, estetik idrok etish, ekoestetika, tabiat, ilmiy-
texnik taraqqiyot, qadriyat, dizayn, amaliy san’at, ekologiya, estetik tarbiya, estetik
munosabat, shaharsozlik estetikasi, fan.
Takrorlash uchun savollar:
1.
Ekologik estetikaning qadriyatli maqomi nimalardan iborat?
2.
Ekoestetikaning falsafly mohiyatini izohlab bering.
3.
Tabiatga estetik munosabatning mohiyati haqida tushuntirib bering.
4.
Tabiatni estetik idrok etishning an’anaviy va noan’anaviy usullari qanday?
5.
Texnosivilizatsiyaning ishlab chiqarish estetikasi va fan taraqqiyotiga qanday
ta’siri bor?
6.
Maishiy turmush estetikasining inson turmush tarzida tutgan o‘rni qanday?
7.
Zamonaviy shaharsozlik estetikasining bugungi rivoji haqida gapirib bering.
399
18-MAVZU. ESTETIKANING ZAMONAVIY MUAMMOLARI.
Estetikaning zamonaviy muammolari xaqida so’z yuritar ekanmiz birinchi
navbatta eng asosiy estetik muammo xisoblangan estetik tarbiya borasida fikr
yuritishni lozim topdik.
Estetik tarbiya
— insonning voqelikdagi va san’atdagi go‘zallikni idrok etish,
tushunish va qadriga yetish qobiliyatini o‘stiradi. Estetik tarbiya, shuningdek,
insoniyat faoliyatining har qanday sohasida estetik boyliklar yaratish, ya’ni go‘zallik
qonuni bo‘yicha ijod qilish ehtiyojidan kelib chiqadi. Estetik tarbiya ijtimoiy
sharoitlarga bog‘liq.
Estetik tarbiyaning asosiy maqsadi — jamiyat a’zolarining har tomonlama
mukammal rivojlanishlari uchun go‘zallikni to‘laqonli his etishga ko‘maklashishdan
iboratdir.
Estetik tarbiyaning hayotiy omillari faqat estetika, madaniyat, san’at,
adabiyotdangina iborat emas. Ijtimoiy ong ko‘rinishlari va estetik qarashlar bilan bir
qatorda, iqtisodiy va siyosiy munosabatlar, turmush va texnika, sport va milliy urf-
odatlar ham nafosat tarbiyasining nihoyatda muhim omillaridandir.
Estetik tarbiyani to‘la amalga oshirmay turib axloqiy, g‘oyaviysiyosiy tarbiya
asosida rivojlangan barkamol shaxsni voyaga yetkazib bo‘lmaydi.
Estetik tarbiyaning asosiy ma’nosi va vazifasi kishilarda dunyo go‘zalligi
to‘g‘risida his-tuyg‘ular, tasavvur va fikrlarni tarbiyalash va takomillashtirish orqali
inson shaxsining har tomonlama va uyg‘un rivojlanishiga ko‘maklashishdan iborat.
Estetik tarbiya, eng avvalo, tabiat va jamiyatda hamda san’at asarlarida
go‘zallikni ko‘ra bilish, uni to‘g‘ri tushunish va qadrlash qobiliyatini tarbiyalashdan
iborat. U hayot va mehnatning barcha tomonlariga go‘zallik ato etish qobiliyatini
tarbiyalash, hayot va san’atda bema’nilikka, xunuklikka qarshi kurash hamda
qobiliyatiga qarab san’atda o‘zining ijodiy kamolotini ko‘rsatishni nazarda tutadi.
Estetik tarbiyaning asl mohiyati insonni real dunyoda mavjud bo‘lgan
go‘zallikni to‘g‘ri idrok qilishga va hayotda haqiqiy go‘zallik uchun kurashga
o‘rgatishdan iboratdir.
400
Yuqorida aytilganlardan quyidagicha xulosa chiqarish mumkin:
Birinchidan, inson o‘zining mehnat faoliyati natijasida voqelikni estetik
o‘zlashtiradi. Undagi go‘zalliklarni kashf etadi va idrok qiladi.
Ikkinchidan, estetik tarbiya ishining barcha usul va vositalari kishida to‘g‘ri
estetik fikr va idrok qilishni rivojlantirishga qaratilmog‘i lozim. Ya’ni, kishining
estetik bahosi, mulohazasi va idroki voqelikda mavjud bo‘lgan go‘zallikni yoki
xunuklikni to‘g‘ri aks ettirishi kerak.
Uchinchidan, estetik tarbiya kishida har tomonlama va keng estetik did va
manfaatlarni rivojlantirishni, kishilarni har qanday xunuklik, yaramaslikka nafrat
ko‘zi bilan qarash, go‘zallikni ijod qilish ruhida tarbiyalashni nazarda tutadi.
Estetikaning maqsadi — insonda hayotdagi, san’atdagi go‘zalliklarni
umumjahon qadriyatlari nuqtai nazaridan idrok eta bilish va baho bera olish
qobiliyatini tarbiyalash va o‘stirishdan iboratdir.
Biz estetik jihatdan yaxshi tarbiya olgan odam deb, o‘z mehnati bilan hayot
go‘zalligiga go‘zallik qo‘shuvchi, mehnat va ijtimoiy faoliyatini estetik kamolot
darajasiga ko‘taruvchi komil insonni tushunamiz.
«Agar kishini turmush ustozi dono qilmasa, hech dono unga so‘z o‘rgatmoq
uchun ovora bo‘lmasinki, mehnati zoye ketadi», deydi Kaykovus. Demak, kishini
tarbiyalashda hayotiy ta’sirning roli Kaykovusning diqqatidan chetda qolmagan.
Yana u tarbiyani inson aqlini, shaxsiy hayotini shakllantiruvchi omillardan deb biladi.
Uning fikricha, dunyoni bilishdan maqsad undan foydalanishdir.
Oddiy musiqa kuyi, chiroyli gullar, suratlar dastlabki estetik kechinmani keltirib
chiqaradi. Maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarning estetik tarbiyasi, avvalo,
ularning «ko‘rish», «eshitish», tabiat ko‘rinishlari, atrof-muhitdagi go‘zallikni ajrata
bilish va baholash ko‘nikmasini hosil qilishga qaratilgan. Buning uchun ashula,
musiqali o‘yin, rasm solish, haykalchalar yasash mashg‘ulotlari keng qo‘llaniladi.
Estetik tarbiya aqliy, axloqiy va jismoniy tarbiya bilan uzviy bog‘liq.
Estetik tarbiya yosh avlodning axloq madaniyatini shakllantirishda muhim rol
o‘ynaydi. San’atga ehtiyojni, uni tushunishni, badiiy ijodda faol qatnashishga
intilishni tarbiyalash estetik tarbiyaning birinchi navbatdagi vazifasidir. O‘z
401
navbatida san’at ham biror maqsadga qaratilgan estetik tarbiyaning muhim vositasi
hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
