|
Xalq amaliy san’ati va dizayn.
Ma'lumki, mavjud barcha san’at asarlari o‘z
o‘quvchisiga, tinglovchisiga yoki tomoshabiniga o‘tkazadigan badiiy, estetik, ruhiy
ta’siri orqali bilim beradi, tarbiyalaydi. Shu o‘rinda amaliy san’at turlarining
xususiyatlari o‘ziga xos bo‘lib, ularni boshqa hech narsa bilan solishtirib bo‘lmaydi.
Ya’ni bunday san’at asarlari ayni chog‘da ham badiiy, ham amaliy vazifalarini bajara
olishi ularning ahamiyatini belgilaydi.
Samarqand, Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Termiz, Toshkent, Qo‘qon va boshqa
shaharlardagi me'morchilik va xalq amaliy san’ati yodgorliklari o‘tmish ajdodlarimiz
yaratgan barkamol, takrorlanmas va tarixan bebaho asarlarning namunalari bo‘lib,
xalqimizning va shu bilan birga jahon madaniyatining durdonalaridan bo‘lgan badiiy
va madaniy merosni tashkil etadi. Xalq amaliy san’ati kishilarning ma'naviy olamini
boyitadi, ba diiy-estetik didini shakllantiradi, ruhiyatini tarbiyalaydi. Shuning uchun
ham o‘zbek xalqi amaliy san’ati kishilarning badiiy, axloqiy, umuminsoniy jihatdan
tarbiyalab, ularning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda ham madaniy darajasini
yuksaltirishda eng zarur manbalardan hisoblanadi.
Bugungi zamonaviy inshootlar kabi turar-joylarda amaliy san’atning bir qancha
turlarini ko‘rish mumkin. Turar-joylarning turli-tuman badiiy-texnologik usullarda
namoyon etilgan badiiy bezak turlari, O’zbekiston me’morchiligida ham muhim o‘rin
tutadi. Intererlarning badiiy bezatilishda asosiy ahamiyat devoriy naqqoshlikka
qaratilgan bo‘lib, bu o‘zbek xonadonini bezatishda muhim jihatlardan hisoblanadi.
Yog‘och o‘ymakorligi faqat intererning sirtida namoyon bo‘lib qolmay turli
shakl va kompozitsiyalarda ham aks etadi. Bu interer uchun ishlangan stol, stullar,
xontaxtaning nafaqat shaklining bejirimligi balki yog‘och fakturasining go‘zalligi va
ularga berilgan ishlov hamda naqshlarning betakror va yengilligi kishiga zavq
bag‘ishlaydi. Toshkent turar-joy me’morchiligida O’rta Osiyo me’morchiligi
397
amaliyotida qo‘llanilgan badiiy bezaklarning deyarli barcha turlari mavjud: suvalgan
devor ganch naqqoshligi hamda o‘yrnakorligi shular jumlasidandir.
Intererning badiiy bezalishida asosiy ahamiyat devoriy naqqoshlikka qaratilgan
bo‘lib, bu o‘zbek xonadonini bezatishda muhim jihatlardan hisoblanadi. Ko‘pincha
naqqoshlik ganch o‘ymakorligi bilan muvofiqlikda bajariladi. Ayniqsa, Toshkentda
keng tarqalgan o‘simlik naqshlari — majnuntol, anor, xrizantema butalarining
yoyilgan shoxlarini ko‘plab uchratish mumkin. Bu lavhalar faqatgina bezak emas o‘z
falsafiy ma’nosiga egadir. Masalan, majnuntol — sevgi sog‘inchi, anor — serhosillik,
lola — bahor, gulsafsar osoyishtalik va uzoq umrni anglatgan.
Mustaqillik yillarida shaharsozlik beqiyos o‘zgarishlarga, taraqqiyotga yuz tutdi.
Shaharlarda nafaqat tarixiy obidalar qayta tiklandi, balki ziyoratgohlar
obodonlashtirildi, qator zamonaviy kasb-hunar kollejlari, maktablar, zavodlar,
fabrikalar, sport maydonlari, shifoxonalar, mehmonxonalar, istirohat bog‘lari,
xiyobonlar, bozorlar, yo‘llar, ko‘priklar, savdo majmualari, favvoralar, gulzorlar
barpo etildi.
Ayniqsa keyingi yillarda bu sohada muhim o‘zgarishlar bo‘ldi. Turar-joylarni
takomillashtirish, badiiy loyihasini muhandis, dizayner mutaxassislar yordamida
qulay, chiroyli, shinam bolishiga erishish uchun maxsus loyihalar qabul qilinmoqda.
Zamonaviy shaharsozlik dizaynini takomillashtirish uchun «Davlat arxitektura va
qurilish qo‘mitasi tizimini tubdan qayta tashkil etish, shaharsozlikning eskirgan
metodologiya va normativlari, kapital qurilishdagi nomutanosiblik va muammolarni
bartaraf etish, Shuningdek, loyiha institutlarining samarasiz faoliyatini qayta ko‘rib
chiqish» taqozo etiladi
22
.
Bugun O’zbekistonning barcha shaharlarida katta hajmdagi qurilish va
obodonlashtirish ishlari olib borilmoqda. Viloyat markazlari Nukus, Andijon, Jizzax,
Namangan, Samarqand, Buxoro, Guliston, Qarshi, Termiz kabi shaharlarni
zamonaviy me’morlik talablari asosida tubdan qayta qurish ishlari amalga
oshirilmoqda. Ana shunday keng ko‘lamli ishlar natijasida Samarqand shahri
22
Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik
qoidasi bo‘lishi kerak. — T.: O’zbekiston, 2017.-В. 22-23
398
jahondagi inson o‘z umri davomida albatta borib ko‘rishi zarur bo‘lgan 50 shaharning
biriga aylandi. Buyuk Britaniyaning «Ekonomist» jurnalida e’lon qilinishicha
Toshkent shahar obodligi va yashash uchun qulayligi jihatidan dunyo reytingida 140
ta shahar orasida 58 o‘rinni egalladi. Bu misollarning barchasi madaniy makonda
dizaynning o‘rni va roli ortib borayotganini ko‘rsatadi. Nafaqat Toshkent, balki butun
O’zbekistonning go‘zalligi dunyoga namoyon qilinmoqda. Bunda funksionallik va
badiiylik, foydalilik va go‘zallik, tejamkorlik va ta’sirchanlik, qulaylik va shinamlik
kabi dizayn paradigmalari madaniy makonni shakllantirishning asosiy omili boladi va
dizaynning insonparvarlik maqsadini namoyon etadi. Bu milliylik va umuminsoniylik
uyg‘unligi, urf-odat va an'analar, tarixiy tajribaga asoslangan holda soglom turmush
tarzi va qulay sharoit yaratib berish, bir so‘z bilan aytganda yurtimizdagi obodlik va
farovonlik bilan belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
