O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Yakka tushunchaning
hajmida bitta predmet fikr qilinadi. Masalan, «Mars 
planetasi», «О‘zMU asosiy kutubxonasi» yakka tushunchalardir. 
Umumiy 
tushunchalar
predmetlar 
guruhini 
aks 
ettiradi. 
«Planeta», «Kutubxona» 
tushunchalari umumiy tushunchalar hisoblanadi. Umumiy tushunchalar aks ettiruvchi 
predmetlarning miqdori chegaralangan va chegaralanmagan bо‘lishi mumkin. 
Masalan, «kimyoviy element» tushunchasida fikr qilinayotgan predmetlar soni 
chegaralangan. «Yulduz» tushunchasi hajmini tashkil qiluvchi predmetlar soni esa 
cheksiz.
Fikr yuritish jarayonida ayiruvchi va tо‘plovchi tushunchalarni farq qilish ham 
muhim ahamiyatga ega. 
Ayiruvchi tushuncha
shunday umumiy tushunchaki, u aks 
ettiruvchi belgilar berilgan sinfning har bir predmetiga xosdir. 
Tо‘plovchi tushuncha
ham umumiy tushuncha bо‘lib,u aks ettirgan belgilar shu umumiylikni tashkil etuvchi 
har bir predmetga taalluqli bо‘lmaydi. Masalan, “konferensiya” – tо‘plovchi, 
“konferensiya ishtirokchisi” – ayiruvchi. 

---

263 
Mazmuni 
bо‘yicha tushunchalar, avvalambor, abstrakt va konkret 
tushunchalarga bо‘linadi. 
Konkret tushunchalarda
predmet о‘zining belgilari bilan 
birgalikda fikr qilinadi. 
Abstrakt tushunchalarda 
esa predmetning belgilari undan 
fikran ajratib olinib, alohida aks ettiriladi. Masalan, «inson», «tabiat» tushunchalari – 
konkret tushunchalar, «qahramonlik» (insonga xos xususiyatni aks ettiradi), 
«gо‘zallik» (borliqdagi predmetlarga xos xususiyatni ifoda qiladi) tushunchalari – 
abstrakt tushunchalardir. 
Mazmuni bо‘yicha yana nisbatsiz va nisbatdosh tushunchalarni ham ajratish 
mumkin. 
Nisbatsiz tushunchalar
nisbatan mustaqil, alohida mavjud bо‘lgan 
predmetlarni aks ettiradi. «Davlat», «badiiy asar» ana shunday tushunchalardir.