O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

Ildiz ziravorlar
Eng ko’p qo’llaniladigan ildiz ziravorlardan biri zanjabil (imbir) hisoblanadi. Zanjabil 
ko’p yillik o’simlikning quritilgan ildiz poyalaridan iborat. Zanjabil asosan Hindiston, Xitoy, 
Yaponiya, Indoneziya, Afrika va boshqa mamlakatlarda o’sadi. 
Tayyorlab olish usuliga qarab oq zanjabil va qora zanjabil bo’ladi. Oq zanjabil yuvilib 
tozalangan ildizpoyani havoda va quyosh nurida quritib olinadi. Qora zanjabil esa ildizpoyani 
avval suda qaynatib, so’ngra quritish yo’li bilan olinadi. Qaynatilganda ildizpoyadagi kraxmal 
kleystrlanadi va qora rang hosil qiladi. Zanjabil tarkibida 1-3 % miqdorida efir moyi bo’ladi. 
Uning achchiq ta’mi tarkibida fenolsimon modda gingerol (C
17
H
26
O
4
) borligi bilan izohlanadi. 
Zanjabil sotuvga ildizpoya bo’lakchalari holida yoki yanchilgan tarzda chiqariladi. 
Yanchilgan zanjabil – bu o’tkir zanjabil hidli, achchiq ta’mli, kulrang-sariq talqonsimon 
mahsulotdir. Efir moyining miqdori zanjabilda 1,5 % dan ortiq bo’lmasligi talab etiladi. 
Mog’or bosgan, qo’lansa va boshqa begona hidlarga ega bo’lgan zanjabil sotuvga 
chiqarilmasligi kerak. 
Chakana savdo tarmoqlariga zanjabil yanchilgan holda 10 g lik shisha probirkalarga, 
karton qutilarga qadoqlanib chiqariladi. Zanjabil unli qandolat mahsulotlari, liker-aroq 
mahsulotlari, kolbasalar ishlab chiqarishda keng qo’llaniladi. Ba’zi mamlakatlarda zanjabildan 
pivoning ta’m va hid ko’rsatkichlarini yaxshilashda ham foydalaniladi. 
Gul ziravorlar
Gul ziravorlar ham oziq-ovqat sanoatida keng qo’llaniladi. Asosiy gul ziravor – bu 
za’faron (shafran) o’simligining quritilgan gul tumshuqchalaridir. Bu o’simlik ko’p yillik 
hisoblanib Ozorboyjon davlatining Apsheron yarim oralida o’stiriladi. U to’q qizil rangli 
egiluvchan ingichka iplardan iborat. 
Za’faronning quritilgan tumshuqchalari tarkibida 0,6 % ga yaqin efir moyi bo’ladi. Shu 
sababli ham za’faron xushbo’ylik beruvchi modda sifatida ishlatiladi. Bundan tashqari za’faron 
tarkibida achchiq ta’m beruvchi glyukozid pikrokrostin (C
16
H
26
O
7
) bo’ladi. Bu glyukozid 
gidrolizlanganda glyukoza va safronal terpeni (C
10
H
14
O
4
) hosil bo’ladi. Za’faronning hidi o’tkir, 
o’ziga xos, ta’mi esa yoqimli, sal achchiqroq bo’ladi. 
Savdo tarmoqlariga zafaron shisha probirkalarga 1 g dan qadoqlangan holda chiqariladi. 
Za’faronni suvda hatto 1:1000000 nisbatda eritganda ham sariq rang hosil bo’ladi. 
Zafaron asosan liker-aroq, non, unli qandolat mahsulotlari va pishloqlar ishlab 
chiqarishda rang beruvchi xushbo’y modda sifatida ishlatiladi.