O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

... - CH = CH - ... + J
2
 
→
... - CHJ - CHJ - ... 
 
Yod soni qancha katta bo’lsa yog’ shuncha suyuq bo’ladi va iste’mol qilinganda inson 
organizmida tez hazm bo’ladi. Yod soni 85 dan katta bo’lgan moylar quriydigan moylar 
hisoblanadi. Demak, yod soni katta bo’lgan moylar havo kislorodi ta’siriga chidamsiz, yod soni 
kichik bo’lgan moylar esa havo kislorodi ta’siriga chidamli bo’lib uzoq saqlanadi. 
16-jadval 
O’simlik moylarining fizik-kimyoviy ko’rsatkichlari 
 
 
Ko’rsatkichlar 
Makk
a-
jo’xor
i, 
GOS
T 
8808-
73 
Kung
a-bo 
qar, 
GOS
T 
1129-
73 
Soya moyi, 
GOST 7825-96 
Paxta moyi, GOST 1128-75 
O’z DTS 816: 2007 
Tozal
a- 
nib 
dezod
o- 
rastiy
a 
qiling
an 
Dezod
o- 
rastiy
a 
qilini
b 
tozala
n- 
gan 
Tozal
a- 
nib 
dezo- 
dorast
iya 
qilin- 
gan 
Gidro
ta- 
stiya 
qiling
an 
 1-nav 
Tozalanib 
dezodorastiya 
qilingan 
Tozalanib 
dezodorastiya 
qilinmagan 
Oliy 
nav 
1-nav 
Oliy 
nav 
1-
nav 
Suv va uchuvchan 
moddalar miqdori, 
%, ko’p bo’lmasligi 
kerak 
0,10 
0,10 
0,10 
0,15 
0,10 
0,10 
0,10 
0,20 
Kislota soni, mg 
KON da, ko’p 
bo’lmasligi kerak 
0,4 
0,4 
0,3 
1,0 
0,2 
0,2 
0,2 
0,3 
1
9
6

---

107 
Yod soni, g/100 g 
111-
133 
125-
145 
120-
140 
120-
140 
101-
116 
101-
116 
101-
116 
101-
116 
Sovunlanish 
reakstiyasiga 
bormaydigan 
moddalar miqdori, % 
ko’p bo’lmasligi 
kerak 
1,0 
1,0 
0,8 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
1,0 
Yog’ bo’lmagan 
aralashmalar
(tindirilganda 
massasi bo’yicha), % 
ko’p bo’lmasligi 
kerak 
bo’lm
asligi 
kerak 
bo’lm
asligi 
kerak 
bo’lm
asligi 
kerak 
bo’lm
asligi 
kerak 
bo’lm
asligi 
kerak 
bo’lm
asligi 
kerak 
bo’lm
asligi 
kerak 
bo’l
mas 
gi 
kerak 
Fosforli birikmalar, 
% ko’p bo’lmasligi 
kerak 
0,05 
bo’lm
asligi 
kerak 
0,05 
0,20 
- 
- 
- 
- 
Rangliligi, mg 
yodlarda, ko’p 
bo’lmasligi kerak 
20 
10 
12 
50 
- 
- 
- 
- 
Ekstranstion 
moyning yong’in 
chiqarish harorati, 
0
S, 
ko’p bo’lmasligi 
kerak 
234 
234 
240 
225 
234 
232 
232 
232 
Sovunlanish soni. Ma’lumki, yog’lar tarkidagi asosiy yog’ kislotalri glisterin bilan 
bog’langan bo’lib, triglestiridlarni hosil qiladi. 1 g moy tarkibidagi erkin va bog’langan yog’ 
kislotalarini neytrallash uchun sarf bo’ladigan kaliy ishqorining miqdori yog’larning sovunlanish 
soni deb yuritiladi. 
Umuman shuni aytish mumkinki, yog’larning fizik-kimyoviy ko’rsatkichlari asosida 
ularning xossalari to’g’risida xulosa chiqarish mumkin.
O’simlik moylarini joylashtirish, tamg’alash, saqlash. Moy ekstrakstiya zavodlarida 
ishlab chiqarilgan moylar birdaniga sotuvga yoki iste’molga jo’natilmaydi. Kundalik hayotda 
moylar iste’molchilarga etib kelguncha ma’lum muddatda saqlanadi. Ana shu muddat ichida 
moylarning sifatining pasayib ketmasligini ta’minlash, ya’ni iste’molchilarga yuqori sifatli moy 
mahsulotlarini etkazib berish katta ahamiyatga egadir. Ma’lumki, o’simlik moylari temir 
bochkalarda, bidonlarda, flyagalarda, elimlab chiqilgan yog’och bochkalarda va katta hajmlarda 
esa bak-rezervuarlarda saqlanadi. 
Chakana savdo tarmoqlariga sotish uchun esa yog’ni shisha butilkalarga 250 va 500 g 
dan, shuningdek polimer materiallardan tayyorlangan butilkalarga 400 va 500 g dan qilib 
qadoqlanadi. Butilkaga zavodning nomi, uning adresi, vazirlik, korxonaning tovar belgisi, 
moyning turi va navi, sof massasi, standart nomeri ko’rsatilgan yorliq yopishtirib qo’yiladi. 
Albatta, moylarning saqlanish muddati mana shu idishlarning turiga, ichki qismi qanday 
ishlaganligiga, hajmiga ma’lum darajada bog’liq bo’ladi. Ko’pchilik hollarda suyuq o’simlik 
moylari metalldan tayyorlangan bochkalarda tashiladi va saqlanadi. Metall bochkalar ko’pincha 
po’latdan, alyuminiydan, titandan va boshqa metallardan tayyorlanadi. Bu bochkalar 100, 200, 
275 dm
3
hajmda ishlab chiqariladi. Bu bochklar sirtqi va ichki tomonidan zanglashga qarshi rux 
qatlami bilan qoplangan bo’lishi kerak. Ba’zan bu bochkalar ichki va tashqi tamondan maxsus 
zaharsiz ozuqaviy bo’yoqlar bilan va boshqa materiallar bilan ham qoplangan bo’lishi mumkin. 

---

108 
Keyingi paytlarda titandan yasalgan metall bochkalar tayyorlanmoqda va o’simlik 
moylarini tashish, saqlashda ko’plab ishlatilmoqda. 
Yuqorida aytganimizdek, o’simlik moylarini katta hajmda uzoq muddatda saqlash uchun 
bak-rezervuarlar qo’llaniladi. Bu idishlar quyosh nurini qaytaruvchi bo’yoq va emallar bilan 
qoplangan bo’lishi kerak. Moy-larning uzoq saqlanishini ta’minlash uchun harorat 8-10
0
S dan va 
havoning nisbiy namligi esa 75% dan oshmasligi tavsiya etiladi. Rezervuarlarning bu bo’yoqlar 
bilan bo’yalishi bir xil haroratni ushlab turadi, bu esa moylarning uzoq saqlanishini ta’minlaydi. 
Moylarni katta hajmdagi rezervuarlarda saqlaganda moylar rezervuarlarga to’ldirib quyilishi 
kerak, chunki bo’shliqdagi havo tarkibidagi kislorod moyda erib, keyinchalik oksidlanish 
reakstiyasiga borib, moyning sifatining pasayishiga sabab bo’ladi. 
Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, moylarni saqlaganda, avvalo ularning 
oksidlanishining oldini olish zarur. Belgilangan sharoitlarda moylarning kafolatlangan saqlash 
muddatlari 1 yil qilib qabul qilingan. Butilkalarga qadoqlangan moy harorat 18
0
S dan ortiq 
bo’lmagan, yopiq qarong’i xonalarda saqlanishi kerak. Shunday sharoitda tozalangan 
dezorodastiya qilingan kungaboqar va makkajo’xori moylarining butilkalarga joylab qo’yilgan 
kundan boshlab kafolatlangan saqlash mudldati 4 oy, tozalangan dezodorastiya qilinmagan paxta 
moyi uchun 6 oy, dezodorastiya qilingan soya moyi uchun esa 1,5 oy qilib belgilangan.