O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika instituti

ALT ning ishlash rejimlari. 
Foydalanuvchi – loyihachi ALT bilan quyidagi 
ikki rejimdan birida o‘zaro ta’sirlashishi mumkin: paketli yoki dialogli rejimda. 
Paketli rejim – loyihalashning eng sodda rejimidir. Bu rejimda EHM barcha 
loyihaviy masalalarni avtomatik hal qiladi. Loyihachi EHMga dastur kiritishi va 
alfavitli – raqamli yozish qurilmasi (ARYOQ) da yoki graf yasovchida loyihalash 
natijalarini olish kerak. Biroq paketli rejim faqat loyihani ishlab chiqishning har 
daqiqasida dastur barcha zarur ishlarni nazarda tutgan holdagina qo‘llanishi mumkin. 
Dialogli rejim – loyihalash rejimi bo‘lib, unda sikl davriy takrorlanadi: 
mashinaga vazifa berish, javob olish va javobni tahlil qilish. Diaglogli rejimni 
samarali qo‘llash uchun EHM reaksiyasining (aks ta’sirining) o‘rtacha vaqti 
yetarlicha kichik bo‘lishi zarur: sekundning ulushlaridan bir necha sekundgacha. Bu 
rejim loyihalashda barcha ishlarni oldindan pogrammaga solib bo‘lmagan holda 
qo‘llaniladi. Loyihalashning bundan keyingi yo‘nalishini bir qiymatli aniqlash 
mumkin bo‘lmagan hollar yetarlicha tez–tez uchrab turadi. Bunday hollarda oldindan 
oraliq natijalarni tahlil qilish, qo‘shimcha ma’lumotlarni aniqlash, yechimlarning 
mumkin bo‘lgan variantlarini qarab chiqish, eng yaxshilarini tanlab olish va shundan 
keyingina loyihalashni davom ettirish zarur. 

---

53 
Insonning EHM bilan dialogli ishlashini samarali amalga oshirish loyihachining 
individual pultlarini yaratish tufayli mumkin bo‘ldi, ular loyihachining 
avtomatlashtirilgan ish o‘rinlari (AIO‘) deb ataldi. AIO‘ ning texnik vositalari 
tarkibiga mini yoki mikro EHM, alfavitli – raqamli va grafik axborotni aks ettirish 
qurilmasi, alfavitli – raqamli va grafik axborotni kiritish qurilmasi kiradi. AIO‘ 
markaziy hisoblash kompleksida (MHK) joylashgan yoki ALT ierarxiyasining 
keyingi sathida joylashgan yanada yirik EHM bilan aloqaga ega. 
Alfavitli – raqamli va grafik axborotni aks ettirish qurilmalariga alfavitli – 
raqamli displey (ARD) va grafik displey (GD), chizmachilik avtomatlari (CHA) 
kiradi. ARD ekranlarida harflar, raqamlar, turli maxsus simvollardan iborat matnli 
axborot aks etadi. Bu axborot loyihachiga loyihalash jarayonini tahlil qilish uchun va 
qaror qabul qilish uchun zarur bo‘ladi. 
CHA da ham matnli, ham grafik axborot rasmlar, chizmalar, grafiklar va 
hokazolar tarzida akslanadi. CHA da olinadigan axborot hujjatlashtiriladi, uni saqlash 
yoki konstruktorlik hujjatlari komplektiga kiritish mumkin. 
EHMga alfavitli – raqamli axborotni kiritish uchun displeylarning klaviaturalari 
«Konsul-260» turidagi pultli yozuv mashinkalari qo‘llaniladi. EHM ga amalda 
istagan murakkablikdagi grafik axborotni kiritish, grafnk axborotni kodlash 
qurilmalari yordamida amalga oshiriladi.