O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti “tasdiqlayman”

 PHET  dastur  paketi. 
Fizika  yo`nalishida  2001  yildagi  Nobel  mukofotining 
sovrindori  K.Viman  tomonidan  «Physics  Education  Technology»  (PhET)  sayti 
yaratilgan.  
Bu 
dastur 
Davlat 
ta`lim 
standartlariga 
va 
o`quv 
muassasalarida 
qo`llanilayotgan  adabiyotlarga  mos  kelganligi  bilan  muhim  pedagogik  qurol 
hisoblanadi. 
 
3-chizma. PHET dasturining modellar. 
Demak,  yuqorida  keltirilgan  dasturiy  ta`minotlardan    foydalanish  o`zining 
samarasini beradi va komp’yuter modellarini o`quv jarayonlarida qo`llash tamoyillari 
natijasida: 
1.  Komp’yuter  dasturi  tajribani  o`tkazish  mumkin  bo`lmagan  yoki  tajriba  kuzatib 
bo`lmas darajada harakatlangan paytda qo`llaniladi. 
2.  Komp’yuter  dasturi  o`rganilayotgan  detalni  aniqlashda  yoki  yechilayotgan 
masalaning illyustratsiyasiga yordam beradi. 
3. Ish yakunida talabalar model yordamida hodisalarni xarakterlovchi kattaliklarning 
ham sifatiy, ham miqdoriy bog’lanishlarini ko`radi. 
4.  Dastur  bilan  ishlash  paytida  talabalarning  vazifasi  turli  murakkablikdagi 
topshiriqlar ustida islanishi va o`z ustida mustaqil ishlashga imkon beradi.  
Shuningdek, ta’limda zamonaviy texnologiyaga asoslangan ta’lim jarayonining 
eng  muhim  «yadrosi»  deb  hisoblangan  qismi  –  darsning  maqsadidan  kelib  chiqqan 
holda  har  bir  darsni  elektron  darsliklardan  foydalangan  holda  zamonaviy  pedagogik 
texnologiyalar  asosida  tashkil  etish  zarur.  Darsning  mazkur  bosqichlarida 
o’qituvchilarni  innovatsion  g’oyalar  va  takliflar  bilan  chiqishga  chorlash  va  eng 
asosiysi an’anaviy dars usullaridan voz kechgan holda fizika darslariga noan’anaviy 
o’quv jarayonini taqbiq etish zarur.  
Barcha  tabiiy  fanlar  singari  fizika  fanini  o’qitish  jarayonida  AKTlarni  o’quv 
mashg’ulotlariga  unumli  tadbiq  qilish  uchun  kompyuter  bilan  ta’minlangan  ta’lim 
muassasalarida  turli  yo’nalishlarda  ishlab  chiqilayotgan  kompyutetning  universal 
dasturli  ta’minotdan  foydalanishning  qulay  imkoniyatlari  mavjud.  Jumladan,  ba’zi 
fizik  jarayon  va  hodisalarni  modellashtirish,  fizikdan  masala  yechish  yoki 
laboratoriya  ishlarini  bajarishda  kompyuter  yordamida  o’quvchilarni  qo’lda 
bajariladigan  amallardan  ozod  etish  mumkin,  hamda  eng  asosiysi  o’quvchilarda 
mustaqil o’rganishni rivojlantirish va kompyutet bilan muloqat qilish ko’nikmalarini 
shaklantirish kabi ta’limiy maqsadlar amalga oshadi.  
Aytaylik,  optika  qonunlarini  yoki  elektromagnetizm  jarayonlarni  faqat 
darslikdan va unda tasvirlangan suratlar orqali o’qib tushunish juda qiyin.  

---

 
88 
Tasavvur  qiling,  3D  ekranda  difraksiya  hodisasini  bosqichma-bosqich 
tushuntiradigan  virtual  taqdimot  paydo  bo’ladi.  Bunday  taqdimotni  o’quvchi  hech 
qachon esdan chiqara olmaydi va chuqur o’zlashtira oladi.  Fizikani o’qitishda har xil 
hodisa  va  voqealarni  atrofdamizdagi  olam  bilan  bog’lab,  ilmiy  yondashib 
diagrammalar  va  tasvirlar  orqali  ko’rib  chiqish  orqali  tushuntirish  imkoniyatlari 
mavjud. 
Shuni  e’tiborga  olib,  ”Yorug’lik  difraksiyasi”  mavzusini  zamonaviy  axborot 
texnalogiyalardan foydalangan holda o’qitish  imkoniyatini ko’rib o’tmoqchimiz. 
Yorug’lik  to’lqinlarining  to’siqni  aylanib  o’tishida  to’g’ri  chiziq  bo’ylab 
tarqalishi qonunidan chetlanishi yoki yorug’likning geometrik soya sohasiga egilishi 
difraksiya  hodisasi
  deb  yuritiladi.  Bu  qoidani  o’quvchilarga  bayon  etgandan  so’ng, 
videoproektor orqali  ekranda quyidagi tasvirlarni namoyish etish mumkin: 1-ilova. 
 
 
Yorug’likning  geometrik  soya  sohasiga  o’tishini  Gyuygens  prinsipi  asosida 
tushuntirish mumkin, lekin u yorug’lik intensivligi (amplitudasi) haqida hech qanday 
ma’lumot  bermaydi.  Frenel-Gyuygens  prinsipini  ikkilamchi  to’lqinlarning 
interferensiyasi  haqidagi  mulohazasi  bilan  to’ldirdi,  bunda  difraksiyaga    ikkilamchi 
to’lqinlar superpozitsiyasi natijasi sifatida qaraladi. Bu esa Gyuygens-Frenel prinsipi 
deb nomlangan. 2-ilova. 
  
 
Yorug’lik  defraksiyasi  tabiatini  Gyuygens  va  Frenel  prinsiplari  asosida 
tushuntirishda  bildirilgan  har  bir  fizik  jarayonni  harakatdagi  tasvirlar  orqali  bayon 
etish o’quvchida nazariyaning ishonchliligiga va to’g’riligiga olib keladi.  
 Bundan  tashqari  mavzuga  oid  laboratoriya  mashg’ulotlarida  ham  fizik  hodisaning 
animatsion ko’rinishini tavsiya etish mumkin. 3-ilova.
 
 
 

---

 
89 
  
 
 
Ma’lumk,  difraksiya  to’g’risidagi  tushunchalarni  faqat  kitobdan  o’qib,  aniq 
tushunchalariga ega bo’la olish oson narsa emas. Demak, mavzu qachonki tushunarli 
va  qiziqarli  bo’ladi,  uni  amaliy  jihatlari  va  hayot  bilan  bog’langan  tushunchalar 
to’g’risidagi  ma’lumotlar  bilan  metodik  boyitilsa.  Shunday  ekan  boshqa  o’quv 
fanlarida ifodali va multimediyali taqdimotlar bir birini yaxshi tushunishlikka yordam 
bersa, ulardan  farqli ravishda, fizika  fanida  esa  AKTdan  asosiy  g’oyani,  ya’ni,  fizik 
qonunni  va  hodisani  ilmiylika  asoslangan  holda  o’quvchining  olam  to’g’risidagi 
dunyoqarashini shakllantirishga yordam beradi.