O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

Fan rivojiga xissa kushgan olimlar:

Ularning nomi bilan, shuningdek, aglomeratsiya samaradorligi, shaharlar ierarxiyasi, ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish omillari, iqtisodiy rayonlar kabi tushunchalar bog’liq.

Ammo u davrda yaratilgan g’oyalar majmui alohida fan doirasida umumlashtirilmagan edi. Shu sababli nemis mutaxassislarining ishlanmalari, hozirgi til bilan aytganda, mintaqaviy iqtisodiyot yoki geoiqtisodiyotga zamin yasadi, xolos.

Fan maqomida esa mintaqaviy iqtisodiyot amerikalik U.Ayzard tomonidan XX asr o’rtalarida yaratildi. Albatta, mazkur fan asoslarining shakllanishida g’arb klassik iqtisodchilarining (U.Petti, A.Smit, D.Rikkardo va bosh­qalar) nazariy ishlanmalaridan foydalanilgan. Mintaqaviy iqtisodiyot fanining rivojlanishida «uzoq xorij» mamlakatlar olimlari: Y.Shumpeter, F.Perru, V.Leontev, T.Xagerstrand, P.Xagget, E.Xeksher, B.Olin, V.Bunge kabilarning xizmati katta bo’lgan.

Mintaqaviy iqtisodiyot fani asosan ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishni o’rganadi. Ishlab chi­qarish kuchlarini joylashtirish esa mamlakat milliy iq­tisodiyotining umumiy holati, strategik vazifalari bilan belgilanadi. Jumladan, o’tish davrining iqtisodiyoti bu davrni mumkin qadar tezroq va beshikast bosib o’tish, bozor iqtisodiyotining mustahkam ishlab chiqarish, huquqiy va ma’naviy asoslarini yaratishni talab qiladi.

Rivojlangan mamlakatlarda qishlok xo’jaligida yangi agrar munosabatlarning olib borilishi, erning xususiy mulkligi ommaviy ravishda qishlok joylaridan aholining shaharlarga ko’chishiga olib keldi va “soxta urbanizatsiya” jarayonini rivojlanishuvini yuzaga keltirdi. Shahar axolisining keskin kupayishi iqtisodiy, ijtimoyi, ekologik va qator tor muammolarni yuzaga keltirdi. Bunday muammolar AQSh hukumatini, hududlar va resurslar imkoniyatlarining yangi samarali yo’llarini izlab topishga, transport infrastrukturasini va injener-kommunikatsiya tizimlarini yaxshilashga va er solig’i stavkalarini o’zgartirishga karatildi. Shu bilan birga, federal hukumat soliklar va davlat grantlari orqali mahalliy dasturlarni, amalga oshirish natijasida mintaqalarning iktisodiy- ijtimoiy darajasini oshirishga olib keldi.

Mintaqaviy iqtisodiy siyosatning pirovard maksadi, turli mintaqalardagi aholining ijtimoyi nomutonosibligiga bartaraf etish, farovonligini oshirish, daromadlar o’rtasidagi farqni qiskartirish, aholi bandligini oshirish va turmush sifatini ko’tarishda qaratilgan.

Mintaqalarning rivojlanishiga qo’llaniladigan har qanday moliyaviy, solik, huqukiy qonun va hujjatlar mintakalarning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. Mintaqaviy siyosat ob’ektlariga, siyosiy – hududiy birliklar (avtonom respublika, shtat, viloyatlar, o’lka, kishlok manzilgoxlari), favkulot ro’y bergan tabiiy va ekologik falokat zonalari, siyosiy kelishmovchilik ruy berayotgan hududlar kiradi.