O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

1-rasm. Infratuzilma tizimi
1-rasmda infratuzilma besh bo’g’indan iborat ekanligi qayd etilgan va ular quyidagilardan iborat:

1. Ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi infratuzilma - transport, aloqa, ombor xo’jaligi, yo’l xo’jaligi, suv va energetika ta’minoti kabilar. Ular bozor iqtisodiyotidan oldin ham mavjud bo’lgan, iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning asosiy yo’nalishlaridan biri bu infratuzilma tizimini tijorat yo’liga o’tkazichga to’g’ri keldi. Chunki, ular yaxshi ishlab o’zini-o’zi moliyalashi zarur edi.

2. Tovar va xizmatlar muomalasiga, ya’ni savdo-sotiq ishlariga xizmat qiluvchi infratuzilma - birjalar, savdo uylari, auktsionlar, reklama firmalari va agentliklari, davlatning savdo-sotiqni nazorat qiluvchi tashkilotlardan iborat. Totalitar tizim sharoitida mazkur infratuzilmaning ko’p unsurlari bo’lmagan, shu boisdan ular islohotlar natijasida yaratilgan.

3. Moliya-kredit munosabatlariga xizmat qiluvchi infratuzilma–tijorat banklari, o’zini-o’zi kreditlash idoralari, mikrokredit tashkilotlari, sug’urta kompaniyalari, moliya kompaniyalari, soliq undirish mahkamalari, har xil fondlar. Totalitar tizim sharoitida mazkur infratuzilmaning ko’p unsurlari bo’lmagan, shu boisdan ular islohotlar natijasida yaratilib boriladi.

4. Aholiga xizmat qiluvchi yoki ijtimoiy infratuzilma - uy-joy, kommunal va transport xizmati, maorif, madaniyat hamda sog’liqni saqlash tizimi sub’ektlari, aholini ishga joylashtirish firmalari, aholiga maishiy xizmat ko’rsatish, aholiga huquqiy xizmat ko’rsatish kabilar. Ularning aksariyati bozor iqtisodiyotidan avval ham mavjud bo’lgan, lekin ularni isloh etib, bozor sharoitida pulli xizmat ko’rsatish, ya’ni tijorat yo’liga o’tkazildi.

5. Axborot xizmati - iqtisodiy faoliyat uchun zarur bo’lgan har xil axborotlar-ma’lumotlar, xabarlarni to’plash, umumlashtirish va sotish bilan shug’ullanuvchi turli xil kompaniya va firmalar, huquqiy va iqtisodiy maslahat xizmatlarini ko’rsatish firmalari. Bu sohada yuqorida keltirilgan infratuzilma yo’nalishlarida amalga oshirilgani kabi mustaqilligimizning o’tgan bu davrida ko’p ishlar qilingan bo’lsa-da, huquqiy va iqtisodiy axborotlar tadbirkorlik uchun suvday zarur bo’ladi, unga qarab o’z ishini rejalashtirish, munosabatlarning huquqiy asosini to’liq anglagan holda pulni qaerga, nima uchun sarflash, qancha tovar ishlab chiqarish, munosabat ishtirokchilari tomonidan majburiyat bajarilmagan yoki lozim darajada bajarilmagan taqdirda o’z manfaatini himoya qilish tadbirlarini belgilash kabi huquqiyva iqtisodiy hatti - harakatlar amalga oshiriladi.

Infratuzilma elementlari yo’nalish vazifalariga ko’ra qaysi guruhga mansub bo’lmasin, jamiyat iqtisodiyotining bozor munosabatlari shartlari asosida uzviy harakatlanib o’sib borishini ta’minlashda ishtirok etuvchi sub’ektlarga bevosita yoki bilvosita bog’likda ta’sir ko’rsatadi. Bu ta’sir natijasida jamiyatda ichlab chiqarichni barqaror rivojlantirish, ko’plab sifatli tovarlar yaratish, ularga bo’lgan talabni qondirish, tejamli xo’jalik yuritish asosida to’kinchilik yaratib, xalqni farovon turmush sari yo’llash, halol va samarali mehnatni qadrlash, adolatni o’rnatish uchun zamin yaratiladi. Bozor iqtisodiyotining asosiy sharti ham iqtisodiy o’sishni ta’minlovchi umuminsoniy faoliyat bo’lgan shaxsiy-insoniy va moddiy ashyoviy omillarga asoslangan ishlab chiqarish faoliyati uzviyligini ta’minlash ko’p jihatdan infratuzilma va uning tarkibiy elementlarining o’zaro bog’liqlik va uzviylikda harakatlanishiga bog’liqdir. Infratuzilma va uning tarkibiy elementlarining o’zaro bog’liqlik va uzviylikda harakatlanishi jamiyat hayotining asosi bo’lgan ishlab chiqarishda uzviylikni keltirib chiqaradi va natijada iqtisodiy o’sish yuz berib jamiyatda farovon hayotga erishiladi (2 - rasm).