O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakui‟teti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

19 

Xulosa 

Erkin  iqtisodiy  munosabatlar  joriy  etilayotgan    sharoitda  mehnat 

munosabatlari  sohasida  xodimlarni  ijtimoiy-iqtisodiy  va  huquqiy  jihatdan  himoya 

qilishni  ta'minlash  dolzarb  ahamiyat  kasb  etadi.  Ayniqsa  mehnatga  oid 

munosabatlarni  shartnomaviy  tartibga  solishning  roli  oshgan  hozirgi  bir  paytda 

nafaqat  qonunlar  bilan, balki  lokal  normativ hujjatlar(jamoa  shartnomalari, jamoa 

kelishuvlari,  mukofotlash  to„g„risidagi  qoidalar)  va  mehnat  shartnomasida 

xodimlarning  qo„shimcha  mehnat  huquqlari  belgilab  qo„yilmoqda.  Xodimlarning 

mehnat vazifalarini bajarish bilan bog„liq holda ularga taqdim etilgan huquqlarga 

rioya  etish  ish  beruvchilar,  shuningdek  boshqa  barcha  nazorat  qiluvchi  organlar 

uchun majburiy hisoblanadi. 

Fuqarolarning  mehnat  qilish  huquqlarini  amalga  oshirish  shakli  sifatida 

mehnat shartnomasi muhim ahamiyat kasb etadi va ish beruvchilar bilan xodimlar 

o„rtasida  mehnatga  oid  munosabatlarni  yo„lga  qo„yishda  mehnat  shartnomasini 

tuzishshga  alohida  talablar  qo„yilganki,  ularga  rioya  qilmaslik  xodimlar 

huquqlarini  buzish  hisobalanadi  hamda  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  bunday 

holatlar ularning iqtisodiy manfaatlariga jiddiy salbiy ta'sir qilishi mumkin. 

Xodimlar mehnat vazifalarini bajarish bilan bog„liq huquqlari buzilgan yoki 

manfaatlariga  zarar  yetkazilgan  degan  xulosaga  kelsalar  o„zining  buzilgan 

huquqlarini  ish  beruvchidan  tiklab  berishlarini  so„rashlari  hamda  yetkazilgan 

zararni  qoplashni  talab  qilishlari  mumkin.  Xodimlarning  huquqlarini  korxona 

doirasida  himoya  qilishda  kasaba  uyushmalari  va  xodimlarning  boshqa  vakillik 

organlari, shuningdek mehnat jamoalari katta rol o„ynaydi va ular bu sohada aniq 

vakolatlarga ega. 

Shuningdek, 

xodimlarning 

huquqlari 

himoya 

qilinishida 

mehnat 

qonunchiligiga  rioya  qilishini  nazorat  qiluvchi  tashkilotlar,  xususan  prokuratura 

organlari,  mehnat  huquq  va  mehnat  texnika  inspeksiyalari,  davlat  sanitariya, 

yong„indan  himoya  qiluvchi,  konlarda  mehnatni  muhofaza  qiluvchi  bo„limlar 

faoliyati  ham  muhim  ahamiyatga  ega.  Ular  tizimli  ravishda  xodimlar  mehnat 

huquqlariga ish beruvchi tomonidan rioya qilinishini muntazam kuzatib  boradilar. 

Xodimlar  o„zining  buzilgan  huquqlarini  turli  davlat  organlariga  murojaat 

qilish orqali tiklash imkoniyatiga egalar. Jumladan,  g„ayriqonuniy ravishda ishdan 

bo„shatilgan  xodim  ishga  tiklash  to„g„risidagi  ariza  bilan  korxonaning  yuqori 

turuvchi  organiga,  sud  idoralariga  murojaat  qilishlar    mumkinligi  qonun  bilan 

kafolatlangan. 

Mehnat  shartnomalarini  tuzishda  amaliyotda  ko„pincha  g„ayriqonuniy 

shartlar  kiritish,  ularni  xodimlar  tomonidan  tan  olinishi,    mehnat  shartnomalarini 

rasmiylashtirish  muddatlariga  rioya  qilmaslik,  o„z  vaqtida  buyruq  chiqarmaslik 

hamda  buyruq  bilan  xodimlarni  tanishtirmaslik  kabi  salbiy  oqibatlar  odatiy  holga 

aylanib qolgan va ular bartaraf etilishi lozim.