O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakui‟teti

Kirish 

 

Mamlakatimiz  o„z  mustaqilligini  qo„lga  kiritganidan  keyin  erkin  iqtisodiy 

munosabatlar  makonini  yaratishni  o„z  oldiga  maqsad  qilib  oldi  hamda  barcha 

sohalarda  bozor iqtisodiyoti talablarini  aks  ettirgan islohotlarni  amalga oshirishga 

kirishdi.  Buning  uchun  mustahkam  huquqiy  asos  sifatida  1992  yilda  o„z 

Konstitutsiyasini  qabul  qildi.  Bugungi  kunda  barcha  ijtimoiy  munosabatlarni 

tartibga  solib  kelayotgan  oliy  yuridik  kuchga  ega  bo„lgan  mazkur  Asosiy  qonun 

har  bir  shaxs  mehnat  qilish,  erkin  kasb  tanlash,  adolatli  mehnat  sharoitlarida 

ishlash  hamda  qonunda  nazarda  tutilgan  hollarda  ishsizlikdan  himoyalanish 

huquqlarini kafolatlab qo„ygan.  

    

Konstitutsiyamizda  o„z  ifodasini  topgan  fuqarolarning  mazkur  huquqlarini 

amalga  oshirish  yuzasidan  mamlakatimizda  ko„plab  maxsus  qonunlar,  qonunosti 

normativ  hujjatlari  qabul  qilingan.  Jumladan,  O„zbekiston  Respublikasi  Mehnat 

kodeksi

1

,  “Kasaba  uyushmalari,  ularning    huquqlari  va  faoliyatining  kafolatlari 

to„g„risida

2

”gi,  “Mehnatni  muhofaza  qilish  to„g„risida

3

”gi,    “Aholini  ish  bilan 

ta'minlash  to„g„risida

4

”gi  qonunlar  fuqarolarimizning  mehnat  qilishga  bo„lgan 

huquqlarni ro„yobga chiqarilishida huquqiy asos bo„lib xizmat qilmoqda.   

Shuningdek, mehnatga oid munosabatlarni tartibga soluvchi qonun hujjatlari 

har  bir  xodimning  adolatli  mehnat  sharoitlarida  ishlash,  hayoti  va  sog„lig„i 

muhofaza  qilinishini  ta'minlash,  g„ayriqonuniy  ravishda  ishdan  bo„shatishdan 

himoyalash  kabi  muhim  vazifalarni  bajaradi.  Xodimlarning  hayoti  va  sog„lig„iga 

xavf  tug„diruvchi  har  qanday  holatlar  va  ularni  sodir  bo„lishiga  sabab  bo„lgan 

korxona,  tashkilot,  muassasalar  va  ularning  rahbarlari  mehnat  qonunchiligiga 

muvofiq moddiy javobgarlikka tortiladilar.  

O„zbekiston  Respublikasi  mehnat qonunchiligi  fuqarolarning mehnat  qilish 

hamda  adolatli  mehnat  sharoitlarida  ishlashga  oid  konstitutsiyaviy  normalarni 

amalga  oshirish  yuzasidan  bir  qancha  qoidalarni  o„ziga  biriktirgan.  Jumladan, 

O„zbekiston  Respublikasi  Mehnat  kodeksiga  muvofiq  xodimlarning    o„z  mehnati 

uchun  qonun  hujjatlarida  belgilangan  eng  kam  oylik  ish  haqidan  oz  bo„lmagan 

                                                           

1

  Ўзбекистон  Республикаси  меҳнат  қонунчилиги  бўйича  меъёрий-ҳуқуқий  ҳужжатлар  тўплами.  Т: 

Ўзбекистон, 2006 й. 

2

 Ўзбекистоннинг янги қонунлари. Т: Адолат, 1992 й. 6-сон, 72-бет.  

3

 Ўзбекистоннинг янги қонунлари. Т: Адолат, 1993 й. 8-сон, 103-бет. 

4

 Ўзбекистоннинг янги қонунлари.Т: Адолат, 1998 й. 19-сон, 191-бет. 

---

 

4 

miqdorda  haq  olish,  muddatlari  chegarasi  belgilangan  ish  vaqtini  o„rnatish,  bir 

qator kasblar va ishlar uchun ish kunini qisqartirish, har haftalik dam olish kunlari, 

bayram  kunlari,  shuningdek  haq  to„lanadigan  yillik  ta'tillar  berish  orqali 

ta'minlanadigan  dam  olish,  xavfsizlik  va  gigiena  talablariga  javob  beradigan 

sharoitlarda  mehnat  qilish,  kasbga  tayyorlash,  qayta  tayyorlash  va  malakasini 

oshirish,  ish  bilan  bog„liq  holda  sog„lig„iga  yoki  mol-mulkiga  yetkazilgan 

zararning  o„rnini  qoplash,  kasaba  uyushmalariga  hamda  xodimlar  va  mehnat 

jamoalarining  manfaatlarini  ifoda  etuvchi  boshqa  tashkilotlarga  birlashish, 

qariganda, mehnat qobiliyatini yo„qotganda, boquvchisidan mahrum bo„lganda va 

qonunda  nazarda  tutilgan  boshqa  hollarda  ijtimoiy  ta'minot  olish  huquqlarini 

belgilab qo„ygan.  

Yuqoridagi  barcha  holatlarning  vujudga  kelishi  eng  avvalo  ish  beruvchini 

xodim bilan mehnat munosabatlariga kirishiini, ularni huquq va majburiyatlar bilan 

bog„lovchi  mehnat  shartnomasiga  to„g„ridan-to„g„ri  bog„langan.  Shunday  ekan 

mehnat  shartnomasini  tuzish  tartibiga  ham  o„zaro  huquq  va  majburiyatlar 

tug„diruvchi yuridik fakt sifatida alohida ahamiyat kasb etishi juda muhimdir.