O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkyent axborot tyexnologiyalari univyersityeti huzuridagi pyedagog kadrlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi

FIBRUM PRO -virtual reallik dubulg’asi, bu Rossiyaning Fibrum MCHJ kompaniyasining rivojlanishi. Ushbu dubulg’a barcha mavjud operatsion tizimlarda smartfon bilan ishlaydi. Ushbu dubulg’aning o’ziga xos xususiyati noyob ishlanma - qo’shimcha sozlashlarni talab qilmaydigan universal linzalar. Juda arzon narxda dubulg’aning ko’rinishi 110 daraja, dubulg’a ergonomik va juda engil.⁴
Yuqoridagi barcha gadjetlar o’z funksionalligida kengaytirilgan yoki virtual makonda interaktiv muloqot qilish va o’zaro ta’sir qilish qobiliyatiga ega. Foydalanuvchilar to’liq ishtirok etish hissi bilan bir-birlari bilan to’g’ridan-to’g’ri muloqot qilishlari, suhbatlashishlari, shuningdek, audio aloqani davom ettirishlari, virtual do’konlarda xarid qilishlari, virtual ko’rgazmalarga, kontsertlarga tashrif buyurishlari, o’yinlarda qatnashishlari, ish uchrashuvlari va muzokaralarda qatnashishlari mumkin.
Virtual reallik ko’zoynaklari va boshqa qo’shimcha gadjetlar - maxsus sensorlar va indikatorlar yordamida cheksiz miqdordagi odamlar birgalikda bo’sh vaqtlarini o’tkazishlari mumkin: birgalikda video tomosha qilish, virtual o’yinlar va har qanday stol o’yinlarini o’ynash, uydan chiqmasdan tadbirlarda qatnashish, ya’ni ijtimoiylashish, rivojlanish, tajriba orttirish, muloqot qilish, munosabatlar o’rnatish va hokazo.
Foydalanuvchilar bir-biri bilan muloqot qilishlari kabi, ular tijorat va davlat tuzilmalari bilan virtual reallik texnologiyalari orqali ham muloqot qilishlari mumkin. Marketing kommunikatsiyalari va reklama virtual do’konlar orqali amalga oshiriladi. Yirik mebel ishlab chiqaruvchisi Hoff, eng yirik mebel va maishiy buyumlar ishlab chiqaruvchilardan biri bo’lgan IKEA va keramik plitkalar va sanitariya-texnik vositalarning yirik sotuvchisi Kairos loyihalari bunga misol bo’la oladi. SHuningdek, ushbu texnologiyadan foydalangan holda ko’chmas mulkni virtual ko’rgazma zallari, virtual jihozlash xonalari, virtual muzeylar, kompaniyalarning virtual ofislari orqali sotish bo’yicha bir qancha loyihalar amalga oshirildi.
SHunday qilib, bir nechta xulosalar chiqarish mumkin.
Yuqorida ko’rib chiqilgan innovatsion kommunikatsiyalarning texnik vositalari - virtual va kengaytirilgan haqiqatning ko’zoynaklari va dubulg’alari - an’anaviy mavjud ijtimoiy muammolarni hal qilish, ularning asosiylari:

• 
  lahzali kommunikativ shovqinni makon bilan cheklash;
  
• 
  kommunikativ aloqada yosh, jins, shaxslararo, hududiy va boshqa chegaralarning mavjudligi;
  
• 
  ob’ektiv muloqotning namoyishiy to’yinganligi yo’qligi;
  
• 
  aloqa va o’zaro ta’sir qilish ehtiyojlarini masofadan qondirish qobiliyati;
  
• 
  tajriba almashish imkoniyati.
  

SHunday qilib, zamonaviy gadjetlar yordamida virtual reallik texnologiyasi ijtimoiy sub’ektlarning aloqalarida foydalanilganda bir qator muhim vazifalarni hal qilishi mumkin:

• 
  virtual voqelik – insonni texnologiya bilan, shaxsni shaxs bilan, shaxsni jamiyat bilan, shaxsni ijtimoiy ob’ekt (davlat yoki tijorat tashkiloti) bilan bog’laydigan aloqaning kengaytirilgan shakli;
  
• 
  virtual reallik aloqa funktsiyalarining eng muhimini - kognitiv funktsiyani amalga oshiradi, bu insonning ma’lumotni idrok etish spektrining kengayishi tufayli mumkin;
  

• 
  virtual reallik texnologiyalari tufayli hamkorlik evolyutsiyasi mumkin: virtual reallik dunyoning istalgan nuqtasida joylashgan va maxsus texnik vositalardan foydalanadigan uzoq odamlarga cheklovlarsiz o’zaro muloqot qilish imkonini beradi;
  
• 
  virtual reallik texnologiyalari tufayli (bu element hozirda yirik chakana sotuvchilar tomonidan qisman amalga oshirilgan) xizmatlarni onlayn sinovdan o’tkazish va mahsulot bilan o’zaro ta’sirga to’liq singdirish orqali sotish mumkin;
  
• 
  virtual reallik dunyoning istalgan nuqtasida har qanday kutubxona yoki ma’lumot omborining haqiqiy muhitini rekreatsiya qilish orqali turli xil ma’lumotnomalar (kataloglar, ma’lumotnomalar, ensiklopediyalar) ga tez va qulay kirishni ta’minlaydi;
  
• 
  ushbu texnologiya hududiy jihatdan chekka hududlardan kelgan mijozlar bilan ishlashni ta’minlaydi;
  
• 
  tizimning qulayligi to’liq mavjudlik hissi bilan aloqa tizimi sifatida virtual reallik foydasiga inkor etilmaydigan dalildir.
  

Virtual reallikdan foydalanish istiqbollari juda keng va inson hayotining barcha sohalariga va ijtimoiy kommunikatsiyalarning barcha turlariga ta’sir qiladi:

• 
  virtual reallik yordamida samarali reklamani amalga oshirish mumkin;
  
• 
  virtual so’rovlar orqali tarmoqda marketing tadqiqotlarini o’tkazish olimni qiziqtirgan har qanday masala bo’yicha katta hajmdagi ma’lumotlarni to’plash imkonini beradi;
  
• 
  virtual maydonlarda elektron yarmarkalar, ko’rgazmalar, birjalar, auktsionlarda ishtirok etish mumkin bo’ladi;
  
• 
  virtual reallik orqali dunyoning istalgan nuqtasidagi ob’ektlar bilan o’zaro aloqa qilish foydalanuvchiga uydan chiqmasdan muhim tadbirlarda qatnashish imkonini beradi;
  
• 
  ushbu texnologiya tufayli vizualizatsiya, hislar, eshitish effektlari, fazoviy hissiyot effektlarini birlashtirgan eng samarali masofaviy ta’lim mumkin;
  
• 
  modellashtirish, dizayn, fazoviy muhandislik sohasida virtual reallikdan foydalanish istiqbollari juda keng;
  
• 
  bu texnologiya til to’siqlarini olib tashlashni ta’minlashga qodir.
  

Texnologik taraqqiyotni to’xtatib bo’lmaydi. Ericsson ConsumerLab Research Unit tomonidan 2017 yil iyul oyida o’tkazilgan tadqiqotga ko’ra, “10 foydalanuvchidan 7 nafari virtual va to’ldirilgan reallik texnologiyalari 6 ta sohani: ommaviy axborot vositalari, ta’lim, ish, ijtimoiy aloqa, sayohat va chakana savdoni inqilob qilishini kutmoqda. Foydalanuvchilar, shuningdek, virtual maydon sinflar va ofislar o’rnini egallashiga, bir yildan kamroq vaqt ichida esa virtual ekranlar televizor va teatrlar o’rnini egallashiga ishonishadi. Respondentlarning 25 foiziga ko’ra, keyingi yil boshidanoq sayohat ma’lumotlari va xaritalar uchun kengaytirilgan reallik texnologiyalaridan foydalaniladi. Ilk qabul qiluvchilarning 50% virtual va kengaytirilgan haqiqat bir qurilmada birlashtirilishiga ishonishadi.. Ya’ni, virtual reallik u yoki bu tarzda yaqin kelajakda insonning yashash maydonining ajralmas qismiga aylanadi va faqat ushbu texnologiyaning yangi yutuqlaridan qanday foydalanishni o’rganish qoladi.
Ta’lim jarayonida virtual reallik texnologiyalaridan foydalanish.
Jaxon mikyosida nazar soladigan bulsak kompyuter grafikasi va dizayn juda xam keng darajada rivojlangan. Ularni amalda anchadan buyon kullab kelishmokda. Lekin bu yaratilayotgan barcha dasturlar, roliklar, dizaynlarning asosiy qismi kinofilmlar, multfilmlar, web-saytlar uchun yaratilmokda. Maxsus saytlarda fanlarga mavzulashtirilgan Virtual reallikli darsliklarning kamligi, borlarini xam anik bir fanni mavzularini to’la yoritib bera olmasligi ta’lim soxasiga yanada ko’prok e’tibor berish lozimligini e’tirof etadi. Lekin elektron darsliklar ichiga kiritilgan matnli yozuvlar, rasmlardan xozirda grafikaning eng zamonaviy yo’nalishi bo’lgan roliklarning yaratilishi saytlarga va shunga tegishli bo’lgan narsalarga qiziqishni oshiradi. Bu soxada ko’p ishlar amalga oshirilgan. Darslarning Virtual reallik imkoniyatlaridan foydalantib o’tilishi o’qituvchilarga bir qancha qulayliklar tug’diradi. Chunki, shu fanga mavzulashtirilgan ovozli dasturlar, rasmli ishlanmalar, xarakatli yozuvlar (prezentatsiyalar), multiplikatsiya ko’rinishida yaratilgan filmlar, animatsiyalar bir tomondan o’qituvchi uchun yangillik bulsa, ikkinchi tomondan ta’lim oluvchilar uchun qiziqarli va diqqatini o’ziga jalb qiladi. Va mavzuni yaxshi o’zlashtirilishiga turtki bo’ladi.
Virtual reallik texnologiyalarining afzalliklari va aloxida xususiyatlarini sanab o’tamiz:

• 
  turli xil ko’rinishdagi katta xajmdagi axborotlarni bitta diskda saqlash imkoniyati mavjud (bir necha bobli matnlarni, minglab yuqori sifatli tasvirlarni bir necha soatli film va roliklarni xamda tovushli axborotlarni);
  
• 
  sifati saqlangan xolda ekranda tasvirlarni qismlarga ajratish yoki ularni eng qiziq xamda kerakli qismlarini kattalatish imkoni mavjud;
  
• 
  grafiklar, tasvir va rasmlarni kiyosiy taxlil qilish, ularning kursatgichlarini xisoblash, ilmiy yoki urganish maqsadida dasturiy vositalar yordamida ishlov berish imkoniyati;
  
• 
  tasvir yoki tasvirni yoritish maqsadida foydalanilgan matn xdmda boshqa ko’rsatilayotgan axborotdan kalit so’zlarni yoki tasvirni kerakli qismini ma’lumot olish xamda tushuntirishga kerakli axborotni ajratib olish imkoniyatlari mavjud;
  
• 
  statik yoki dinamik tasvirga monand uzluksiz musika xamda boshqa audio ta’minotini olib borish bor;
  
• 
  «stop-kadr» (kadrni tuxtatish) ish tartibidan foydalanib videoyozuv lavxasidan foydalanish imkoniyati;
  
• 
  global Internet tarmog’iga xamda ulanish uning resurslaridan va foydalanuvchilaridan foydalanish maqsadida imkoniyati mavjud;
  
• 
  grafik va tovush redaktorlari, kartografik axborot va matnlarga ishlov bera oladigan shaxsiy amaliy dasturlar bilan ishlash mumkin.
  

Yuqorida sanab o’tilgan afzallik va xususiyatlardan tashkari yana ko’pgina imkoniyatlari mavjuddir, jumladan, tasvirni yaxlit yoki bir qismini avtomatik ravishda ko’rish, tanlangan joyini saqlab qolish va belgilab qo’yishlardir.
Virtual reallik tizimlarini paydo bulishi axborot texnologiyalarini rivojlanishiga va ilm-fanda, talimda, savdoda (biznesda) tibbiyotda keng kulamda tadbik etilishiga turtki bo’ldi.
ATlarining Virtual reallik vositalari ukuv jarayonida kuyidagi eng muxim jixatlari bilan aloxida axamiyatga egadir:

• 
  differentsial va individual o’qitish jarayonini tashkil qilishi;
  
• 
  o’qish jarayonini baxolash, teskari aloka boFlashi;
  
• 
  o’zini-o’zi nazorat qilish va tuzatib borishi;
  
• 
  o’rganilayotgan fanlarni namoyish etishi va ularning dinamik jarayonini ko’rsatishi;
  
• 
  fan mavzularida animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi kompter va axborot texnologiyalardan foydalanishi;
  
• 
  o’quvchi - talabalarga fanni uzlashtirish uchun strategik kunikmalar xosil qilishi va xokazo.
  

Shuningdek, Virtual reallik vositalarining amaliy tomoni, ulardan o’quv jarayonida foydalanish va kelgusida ta’lim tizimida ukuv jarayoni uchun ma’lumotlar bazasini va animatsion taqdimotlar yaratishdek muxim vazifani amalga oshirishga zamin xozirlaydi.
Virtual reallik - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir. Uning ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi:

• 
  axborotning xilma-xil turlari: an’anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar), original (nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya va boshqalar), turlarini bir dasturiy maxsulotda integratsiyalaydi. Bunday integratsiya axborotni ro’yxatdan o’tkazish va aks ettirishning turli qurilmalari;
  
• 
  muayyan vaqtdagi ish, o’z tabiatiga ko’ra statik bo’lgan matn va grafikadan farqli ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma’lum oralotida kurib chikiladi. Video va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy protsessor tez xarakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining utkazish qobiliyati operativ va video-xotira, katta sotimli tashki xotira, xajm va kompyuter kirish-chikish kanallari bo’yicha almashuvi tezligini taxminan ikki barovar oshirilishi talab etiladi;
  
• 
  “inson-kompyuter” interaktiv mulokotning yangi darajasi, bunda mulokot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va kar tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur xolat ta’lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi;
  
• 
  Virtual reallik vositalari asosida o’quvchilarga ta’lim berish va kadrlarni qayta tayyorlashni yulga qo’yish xozirgi kunning dolzarb masalasidir.
  

Rivojlangan mamlakatlavrda o’qitishning usuli kozirgi kunda ta’lim sokasi yo’nalishlari buyicha tadbik kilinmokda. Amaliyot shuni ko’rsatmoqdaki, Virtual reallik vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish ikki barobar unumli va vaqtdan yutish mumkun. Virtual reallik vositalari asosida bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash mumkin bo’lib, olingan bilimlar esa xotirada uzoq muddat saqlanib qoladi. Agar o’quvchilar berilayotgan materiallarni ko’rish asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlash 25­-30% oshadi. Bunga qo’shimcha sifatida o’quv materiallari audio, video va grafika ko’rinishda mujassamlashgan kolda berilsa, materiallarni xotirada saqlab qolish 75% ortadi. Bunga biz Virtual reallik vositalari asosida chet tillarni o’rganish jarayonida yana bir bor ishonch xosil kildik.
Virtual reallik vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish quyidagi afzalliklarga ega:

• 
  berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalrok uzlashtirish imkoniyati borligi;
  
• 
  ta’lim olishning yangi soxalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi;
  
• 
  ta’lim olish vaqtining qiskarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga erishish;
  

- olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq saqlanib, kerak bo’lganda amaliyotda qo’llash imkoniyatiga erishiladi.
Virtual reallik vositalari asosida o’qitish jarayonida aniq fanni kompyuter asosida to’liq o’qitish, ma’ruza matnlarini taxrirlash, talabalar topshirgan nazorat natijalarining taxlili asosida ma’ruza matnlarini bayon qilish uslubini yaxshilash, o’quvchi-talabalar axborot texnologiyalarini Virtual reallik vositalari asosida animatsiya elementlarini dars jarayonida ko’rishi, eshitishi va muloxaza qilish imkoniyatlariga ega bo’ladi.
Sifatli Virtual reallik ilovalari ishlab chikishga yunaltirilgan turli-tuman, bir biridan farqli texnologik usullar mavjud.