O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

15.1.Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalari. Kimyoterapiyaning asosiy 
mezonlari va talablari 
Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalarining ahamiyati juda katta. Ular 
infeksiya tushgan yaralarni davolash, teri va shilliq qavatlarni mikroorganizmlar 
bilan jarohatlanganda, suv va ovqat mahsulotlariga ishlov berish, tibbiy 
anjomlarni, ichki kiyimlar, choyshab, yostiq va o‘rin ko‘rpalarni zararsizlantirish 
uchun qo‘llaniladi. 
Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalari bakteriyalar, sodda jonivorlar va 
zamburug‘larga nisbatan keng ta'sir spektriga, kichik latent davriga, yuqori 
faollikka, Shu jumladan biologik substraktlar bor bo‘lganda ham, ega bo‘lishlari 
kerak. Dori vositalarning kimyoviy jihatdan turg‘un va ularni ishlab chiqarish, 
hamda xarid masalasi yengil bo‘lishi katta ahamiyatga ega. 
Antiseptiklarga qo‘yiladigan muhim talablar bu to‘qimalarga mahalliy salbiy 
ta'sir etmasligi, rezorbtiv ta'sirning juda kam bo‘lishi, allergiya chaqirmasligi va 
kam zaharli bo‘lishidir. 
Dezinfeksiya vositalari ishlov berilgan buyumlarni buzmasliklari ( rangining 
o‘zgarishi, zanglash va boshqa) kerak. Ularda noxush hid bo‘lmasligi maqsadga 
muvofiqdir. 

---

- 813 -
Antiseptiklarning faolligini baholashda eng ko‘p tarqalgan mezon bo‘lib fenol 
koeffetsenti (bir xil antimikrob ta'sir ko‘rsatuvchi fenol konsentratsiyasining 
sinalayotgan modda konsentratsiyasiga nisbati) hisoblanadi.
Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalarning ta'sir mexanizmi bir xil emas va 
u oqsil denaturatsiyasi, plazmatik membrana o‘tkazuvchanligining buzilishi, 
mikroorganizmlarning hayoti uchun o‘ta muhim bo‘lgan fermentlar faolligining 
susayishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. 
Kimyoviy tuzilishi bo‘yicha ko‘rilayotgan dori vositalar quyidagi guruhlarga 
mansubdir. 

 
Detergentlar :Serigel 

 
Nitrofuran unumlari:Furatsillin 

 
Fenol va uning hosilalari:Toza fenol Rezorsin Qayin qatroni 

 
Bo‘yoqlar:Brilliant yashili Metilen ko‘ki Etakridin laktat 

 
Galogen tutuvchi birikmalar: Xlorgeksidin Xloramin B Yodning spirtli 
eritmasi 

 
Metall birikmalari:Simob ikki xloridi Simobning sariq oksidi, Kumush nitrat 
Mis sulfat, Rux oksidi , Rux sulfat 

 
Oksidlovchilar: Vodorod perekisining eritmasi Permanganat kaliy 

 
Aldegid va spirtlar: Formaldegid eritmasi Etil spirt 

 
Kislota va ishqorlar: Bor kislotasi Ammiak eritmasi 
Detergentlar
1
, yoki kationli sovunlar yuvish va antiseptik xossalariga 
egadirlar. Ular ko‘pgina bakteriyalar va zamburug‘larga ta'sir etadilar.
Shunday dori vositalardan biri 
serigel
. Uning tarkibida detergent-setilpiridiniy-
xloridning mono-to‘rt ammoniyli tuzi, hamda polivinil-butiral va etil spirti bor. 
Ushbu guruhga yuqori darajada sirt faolligiga ega bo‘lgan 
rokkal 
ham kiradi. 
_______________________ 
1
Lotinchadan detergeo – yuvish, tozalash 
U mono-to‘rt ammoniy tuzidir. Detergentlarning bakteriotsid ta'siri hujayra 
memebranasining tuzilishi, oqsillar denaturatsiyasi va fermentlar faolligini 
susayishi bilan bog‘liq. Detergentlarni jaroxlar qo‘liga ishlov berish, apparatlar va 

---

- 814 -
asboblarni
1 
sterilizatsiyalash uchun qo‘llashadi. Odatdagi konsentra-tsiyalarda 
to‘qimalarga salbiy ta'sir ko‘rsatmaydi.
Detergentlarni anionli sovunlar bilan birgalikda qo‘llash mumkin emas, 
chunki bunda ularning mikroblarga qarshi ta'siri yo‘qoladi. Detergentlarning ta'siri 
organik moddalaar bo‘lganda ham susayadi.