O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

15.2.Antibakterial ximioterapiya vositalari
1 
Antibakterial ximioterapevtik vositalarga quyidagi ikkita sifat xosdir: 

---

- 825 -
1) ma'lum turdagi xastalik qo‘zg‘otuvchilarga tanlab ta'sir ko‘rsatish, ya'ni 
muayyan antimikrob ta'sir spektriga egadirlar; 
2) inson va jonivorlarga kam zahardirlar. 
Ularni ko‘proq rezorbtiv ta'sirlaridan foydalaniladi (enteral va parenteral kiritiladi) 
dori vositalar sistemali infeksiyalarda qo‘llaniladi. Shu bilan bir qatorda 
ximioterapevtik vositalarni Mahalliy ham qo‘llashadi; bunda ular juda kam 
(minimal) so‘rilishi kerak. 
___________________ 
1 
Ximioterapiya vositalar deb ma'lum infeksion va parazitar xastaliklar 
qo‘zg‘otuvchilariga nisbatan tanlab ta'sir etuvchi (tanlab zaharlovchi) moddalarga 
aytiladi.
Bundan tashqari ularga viruslar, zamburug‘lar, sodda jonivorlar va gijjalarga qarshi 
dori vositalar ham kiradi. Bu kuchli va turg‘un antimikrob ta'sir olish va noxush 
ta'sirotlar rivojlanishini oldini olishda muhim ahamiyatga ega. Lokal (Mahalliy) 
ta'sirni rivojlantirish maqsadida dori vositani teri va shilliq qavatlarga surtiladi, 
hamda ichak infeksiyalarga ta'sir ko‘rsatish uchun ichiladi (ovqat hazm qilish 
traktidan so‘rilmaydigan moddalarni). Antibakterial ximioterapevtik vositalarni 
qo‘llashni o‘ziga hos tomonlari mavjud. Avvalam bor davolashni muvaffaqiyatini 
ta'minlash uchun xastalikni qo‘zg‘atuvchisini va qo‘llash mumkin bo‘lgan 
ximioterapevtik vositaga uni sezgirligini aniqlash lozim. Agar xastalik 
qo‘zg‘otuvchisi ma'lum bo‘lsa, tegishli antibakterial spektrga ega bo‘lgan dori 
vosita tanlanadi. Qo‘zg‘otuvchisi noma'lum bo‘lgan holda ta'sir spektri keng 
bo‘lgan moddalar yoki ikkita, yakuniy spektri tahmin qilinayotgan qo‘zg‘otuvchini 
qamragan dori vositani birgalikda qo‘llash maqsalga muvofiqdir. 
Davolashni iloji boricha erta boshlash lozim. Xastalikni avvalida mikroblar 
soni kam va ular keskin ravishda rivojlanayotgan va ko‘payayotgan holda 
bo‘ladilar. Bu bosqichda mikroorganizmlar ximioterapevtik vositalar ta'siriga juda 
ham sezgir bo‘ladilar. Biologik suyuqliklarda va to‘qimalarda dori vositani 
bakteriostatik yoki bakteriotsid konsentratsiyasini ta'minlash uchun dori vosita 
dozalari yetarlicha bo‘lishi lozim. Davolashni avvalida ba'zan dori vositani 

---

- 826 -
keyingilariga nisbatan ko‘proq bo‘lgan katta dozalarda qo‘llashadi. Davolash 
muddati optimal bo‘lishi o‘ta muhim. 
Klinik holatni birmuncha yaxshilanishi ( isitmani tushishi va boshqalar) dori 
vositani qabul qilishni to‘xtatishga yetarlicha asos bo‘la olmaydi. Agar davolashni 
zarur muddatda o‘tkazilmasa, kasallik qaytalinishi mumkin. Ba'zi yuqumli 
kasalliklarda qayta davolashni o‘tkazishga zaruriyat tug‘iladi. Ba'zi dorilarni me'da 
– ichak traktidan to‘liq so‘rilmasligi, gematoensefalik to‘qimalardan yomon o‘tishi 
va Shunga o‘xshashlarni nazarda tutgan holda moddalarni kiritishni eng samarador 
yo‘lni tanlash katta ahamiyatga ega. Tez-tez bir vaqtni o‘zida ikki-uchta 
antibakterial vosita beriladi. Shuni inobatga olish lozimki, bunday dori vositalarni 
birgalikda qo‘llash yetarlicha asoslangan bo‘lishi darkor, chunki birga qo‘llashda 
antibakterial faollikni ortishi bilan birga ularni zaharligini ham kuchayishi 
kuzatilishi mumkin. Bakterialarni ximioterapevtik vositalarga chidamlilik 
ortishlarini oldini olish maqsadida dori vositalarni birgalikda qo‘llash surunkali 
infeksiyalarda ( masalan, silda) ayniqsa zarur. 
Antibakterial ximioterapiya vositalari quyidagi guruh lardan iboratdir: 
-
antibiotiklar 
-
sulfanilamid dori vositalari 
-
xinolin unumlari 
-
turli hil kimyoviy tuzilishli sintetik antibakterial vositalar 
-
zahmga qarshi vositalar 
-
silga qarshi vositalar