O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

magniy sulfat, 
natriy sulfat, tabiiy va sun’iy karlovar tuzi
. 
II.
Organik birikmalar 
1.
O‘simliklardan olinadiganlari:
a)
o‘simlik moyi – (kastor moyi) 
kanakunjut moyi
b)
 
tarkibida antraglikozidlari bo‘lgan dori vositalar: 
Tog‘jumrud 
po‘stlog‘ining ekstraktlari , rovoch ildizi, sano barglari. 
2.
 
Sintetik vositalar: 
fenoftallin, izafenin. 
Magniy sulfat, natriy sulfat (tabiiy va sun’iy karlovar tuzi). Ushbu dori 
vositalar kuchli va anchagina tezroq ta’sir etib ichni suradi. Odatda dori 
vositalarni 1-2 stakan suv bilan ichiladi, ta’siri tahminan 3-6 soatdan keyin 
yuzaga chiqadi. 
Ta’sir mexanizmi: dori vosita MITdan yomon so‘rilganligidan (tahminan 
20%) so‘riladi) ichakda osmotik bosimni oshiradi va ichakdagi najas va ichak 
shirasining suyuq qismini reabsorbsiyasiga to‘sqinlik qiladi. Natijada ichak 
bo‘shlig‘idagi suyuqlik (suv, ichak shirasi) so‘rilmay najas hajmini oshiradi. 
Bunda ichak devori taranglashadi, undagi mexanoretseptorlar qo‘zg‘aladi va 
ichak peristaltikasi reflektor kuchayadi (6g. magniy sulfat tuzi 100 ml. suvni 
ushlab qoladi). Bir vaqtning o‘zida ichak devori taranglashishi uning shilliq 
qavatlarida xoletsistokininni sekretsiyasini kuchaytiradi, u esa nafaqat ichak 
peristaltikasini, balki MITdan qon aylanish tezligi, bezlar sekretsiyasini,o‘t 
pufagini qisqarishini oshiradi, oddiy sfinkterini bo‘shashtiradi, safroni oqishini 
kuchaytiradi. Tuzlardan iborat surgilar ichakning ma’lum qismiga emas, balki 
hamma qismlariga ta’sir ko‘rsatadilar.
Qo‘llanilishi: safro haydash, surgi vositasi sifatida, ichakni tekshirishdan 
oldin tozalash uchun, gijjaga qarshi vositalarni qo‘llashda, o‘tkir 
zaharlanishlarda, duodenumni zondlashda. 
Noxush ta’siri: ko‘ngil aynash, qayt qilish, poliuriya, ichak 
yallig‘lanishini kuchayishi. Magniy sulfat MNS faoliyatini susaytiradi, AD 

---

- 512 -
pasaytiradi, miorelaksatsiya rivojlantiradi. Hayz ko‘rish davrida, buyrak 
faoliyatini buzilishlarida, homiladorlik, o‘tkir gastroenterokolitlarda qo‘llash 
mumkin emas . Tarkibida dag‘al to‘qimalar ko‘p bo‘lgan poliz ekinlari, mevalar, 
karam, sholg‘om, lavlagi, sabzi, trup, qovoq, o‘rik, olxo‘ri, qovun, tarvuzlar va 
ko‘katlar (ukrop, kashnich, ko‘k piyoz) ham qabziyatlarda yaxshi natija berishi 
mumkin. Chunki ular tuzlar kabi ichakdan suvni shimilishini kamaytirib, najas 
hajmini oshiradilar va peristaltikani kuchaytiradilar. Gidrofilligi yuqori bo‘lgan 
metilsellyuloza, agar-agar, zig‘ir urug‘i, dengiz karami ham ich surish xossasiga 
egadirlar. Lekin ushbu dori vositalarning surgi ta’sir kuchi tuzlarinikidan ancha 
sustdir.
Kanakunjut moyi