O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

Balg‘am ko‘chiruvchi vositalar
Ta’sir mexanizmiga asoslanib bu vositalar ikkita guruhga bo‘linadilar:

1.Reflektor (bilvosita) ta’sirli: (gulxayri ildizi, afsonak o‘ti, qizil miya ildizi,

anis mevasi,. arpabodiyon, mukaltin, pertusin, terpingidrat ).

2.Bevosita ta’sir etuvchilar: (kaliy yodid, kristallik tripsin, ximiotripsin

dezoksiribonukleaza, pulmozim, atsetilsistein, karbotsistein, ambroksol,
bromgeksin, natriy bikarbonat va boshqalar).
Reflektor (bilvosita) ta’sir etuvchi balg‘am ko‘chiruvchi vositalar asosan o‘simliklardan tayyorlanadi.Ularning tarkibida alkaloidlar, saponinlar, boshqa biologik faol birikmalar bo‘lib, ichilgach me’da shilliq qavatidagi retseptorlarni qitig‘laydi (ko‘ngil aynish davrini rivojlantiradi).Bunda bronxlarning shilliq qavatidagi bezlar faoliyatini kuchayib ko‘p va suyuq (qovushqoqligi past bo‘lgan) shilimshiq ajraladi. Balg‘am miqdori (ajralishi ) ortadi va yopishqoqligi past bo‘lganligidan oson ko‘chadi. Bronxlar epiteliysining kipriksimon o‘simtalari harakati tufayli bronxlar mushaklarining qisqarishi va peristaltikasi ortadi va Shuning hisobiga balg‘am ajralishi yengillashadi. Bronxlarning ichi bo‘shaydi, nafas olish osonlashadi. Shuni yodda tutmoq lozimki, ko‘ngil aynashning birinchi va erta belgisi bu bronxlardagi bezlar sekretsiyasi va epiteliysidagi kipriksimon o‘simtalar harakatining kuchayishidir. Bu o‘zgarishlar qusdiruvchi va ko‘ngil aynatuvchi vositalarining 10 marta kichik (qayt qilishga olib kelmaydigan) dozalarida ham yorqin namoyon bo‘ladi.
Yuqorida nomlari keltirilgan o‘simliklardan asosan damlama (Infusum) yoki ekstraktlar tayyorlanib o‘pka va bronxlar xastaliklarida beriladi. Masalan: Inf. herbae Thermopsidis, Inf. Radicis Althaeae, Extractum radicis Glycyrrhzae siccum (srissum), Inf. fructum Anisi zignor ammonii anisatus
Mucaltinum - (tabletka tarkibidagi gulxayri o‘simligining polisaxaridlari bor).
Pertussinum –mikstura tarkibida tog‘ jambuli, 80% etil spirti va timin ekstrakti, kaliy bromid bor.1 osh qoshiqdan kuniga uch marta ichiladi.
Terpini hydrati - sintetik modda, me’da shilliq qavatiga kuchli qitiqlovchi ta’sir etadi. Shu sababli me’da va 12 barmoq ichak yarasi xastaligida qo‘llash mumkin emas. Balg‘am ko‘chiruvchi vositalarni o‘pka silining ochiq formalarida va o‘pkadan qon ketish xavfi bor bo‘lgan boshqa xastaliklarda qo‘llash mumkin emas.