O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

Aethylmorphini hydrochloridum (etilmorfin gidroxlorid) —morfinning yarimsintetik hosilasi. Farmakologik ta’siri jihatdan kodeinga o‘xshash, lekin unga nisbatan yo‘tal markazining qo‘g‘aluvchanligini kuchliroq tormozlaydi, kuchliroq og‘riqsizlantirish ta’siriga ega. Asosan yo‘talga qarshi vosita sifatida qo‘llaniladi, lekin mahalliy ta’sirlantirish xossasi ko‘z hastaliklarida qo‘l keladi. Chunki shilliq qavatlarda qon va limfa aylanishini jonlantirib giperemiya, anesteziya chaqirib ekssudatlarni qayta so’rilishiga olib keladi. Shu asnoda bu dori vosita keratitlar, shox parda infiltratlarida, rang pardani yallig‘lanishida va ko‘zning boshqa hastaliklarida yaxshi natija beradi. Lekin etilmorfinga ham ko‘nikish, o‘rganish va tobelik rivojlanadi.
Markaziy ta’sir etuvchi nonarkotik dori vositalar kodein, etilmorfinga xos bo‘lgan no-xush ta’sirlarga ega emaslar, ularni tanlab faqat yo‘tal markaziga ta’sir etish xossalari yuqori. Nafas markaziga salbiy ta’sirlari deyarli yo‘q, ularga o‘rganish qaramlik, ko‘nikish rivojlanmaydi.
Glaucini hydrochloridum o‘simlikdan (Glaucium flavum) olingan alkaloid. Yo‘talga qarshi ta’sirga ega. Kodeindan farq qilib nafas markazini, ichak peristaltikasini susaytirmaydi. Unga o‘rganish va qaramlik rivojlanmaydi. Noxush ta’siri: ba’zan bosh aylanish, ko‘ngil aynash bo‘ladi. Lekin o‘rtacha adrenolitiklik xossasi tufayli dori vosita qon bosimini tushiradi. Gipotenziya va miokard infarkt bo‘lgan bemorlarga berish mumkin emas. Okseladin sitrat (Tusupreks)-sintetik dori vosita yo‘tal markazi qo‘zg‘aluvchanligini tormozlash hisobiga yo‘talni kamaytiradi. Nafas markaziga salbiy ta’siri yo‘q. Unga o‘rganish va tobelik rivojlanmaydi. Glautsinga o‘xshab yuqori nafas yo‘llari va o‘pka xastaliklarida yuzaga kelgan yo‘tallarni daf etish uchun qo‘llaniladi.

Periferik ta’sirli yo‘talga qarshi vositalar

Libeksin -sintetik modda, ta’sir kuchi bo‘yicha kodeinga teng, nafasga salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi. Mahalliy anesteziya va spazmolitik ta’sirga ega. Shu tufayli yuqori nafas yo‘llarining shilliq qavatini sezuvchanligini keskin susaytiradi, bronxolitik (bronxlarni bo‘shashtiradi) ta’sir ko‘rsatadi. MNSga ta’sir etmaydi. Kayf, o‘rganish, tobelik rivojlanmaydi. Kuniga 3-4 marta chaynamasdan yutiladi.
Qo‘llashga ko‘rsatmalar: yuqori nafas yo‘llarining katarida, o‘tkir va surunkali bronxitlar, bronxopnevmoniyalar, bronxial astma, o‘pka emfizemasi. Atropin bilan birgalikda bronxoskopiya va bronxografiyadan oldin qo‘llash mumkin.
Falimint - sintetik modda, dezinfeksiyalash va kuchsiz mahalliy anesteziya chaqirish xossasiga ega. Og‘izda shimilganda og‘iz bo‘shlig‘i va halqum, tomoqni muzlatganday bo‘ladi va Shuning hisobiga shilliq qavatlarning ta’sirchanligi (sezuvchanligi) ni susaytiradi. Kuniga 6-8 marta (drajee) og‘izda shimiladi. Libeksinga o‘xshash ko‘rsatmalar bo‘yicha qo‘llanadi.
Bithiodinum -sintetik birikma. Yo‘talga qarshi ta’sirga ega, chunki dori vosita yuqori nafas yo‘llari shilliq qavatidagi retseptorlarga va qisman uzunchoq miyadagi markazlarga ta’sir etadi.Yo‘talga qarshi ta’sir kuchi bo‘yicha kodeindan qolishmaydi,ammo o‘rganish va tobelik kuzatilmaydi(kuniga 2-3 marta ichiladi).
Bronxlarning shilliq qavatining namligi kamaysa (qurib qolsa), quyuq yopishqoq shilliq ajratsalar yo‘tal paydo bo‘ladilar yoki u kuchayadi. Ana Shunday holatlarda balg‘amni suyultirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Buning uchun bronxlardagi bezlar sekretsiyasini kuchaytirish kerak.