O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

Мотор марказлар

Мотор марказлар

Parkinson kasalligi

6.2 -Rasm. Parkinsonga qarshi dorilar asosiy ta’sir yo’nalishlari.

Г
Norma
лу-glutamat; D-dofamin; Ацх-Atsetilxolin; ГАМК-γ-aminomoy kislota; NMDA- glutamat NMDA retseptorlari; MAO-B-monoaminoksidaza B; М- m-xolinoretseptor; D₂- dofamin D₂ retseptori.
Shuning uchun Parkinsonizmda dofaminning o’tmishdoshi L-DOFA qo’llaniladi, bu to’qima to’siqlaridan o’tadi va neyronlarda DOFA dekarboksilaza fermenti ta’sirida dofaminga aylanadi. XX asrning 80-yillarida AQSh narkomanlari qabul qilgan geroin tipidagi dori vositalardan MRTR (1-metil,-4-fenil-1,2,3,6-tetragidropiridin) birikma ajratib olingan bo’lib, bu modda insonlarda, hayvonlarda tanlab, qaytmas dofaminergik nigrostriat neyronlarni buzilishiga olib kelgan, Shuning natijasida Parkinson kasalligi tipidagi harakat buzilishlari kelib chiqqan. Fikrlarga ko’ra, bu birikma parkinsonizm kelib chiqishida sabab bo’lishi mumkin. Lekin bu moddani hosil bo’lish manbaai noma’lum, hamda inson organizmiga tashqi muhitdan tushish yo’llari ham noma’lum. Hozirgi kunda MRTR farmakologiyada eksperimental pakinsonizm modelini olishda ishlatiladi. Ko’ndalang targ‘il tana corpus striatum (ikkita yadroni birlashtiradi ya’ni dumli yadro nucleus caudatus va skorlupu - -putame neostriatum) va nimrang shar- globus pallidus (paleostriatum). Bradifreniya (grekchadan bradys –asta sekin, phren-aql, razum) ruxiy jarayonlarni sekin kechishi (fikr, hayajon, nutq). Dofaminergik sistemani faolligini dofaminni qora substansiyadan ajralishini oshirish yoki dofaminni qayta qabul qilinishini kamaytirish hisobiga oshirish mumkin. Shu maqsadda dofamin retseptorlarini qo’zg‘atuvchi moddalardan foydalanish maqsadga muvofiq. MAO-B ingibitorlarini qo’llash Shubhasiz qiziqtirish uyg‘otadi, chunki u miya to’qimasida dofaminni parchalanishini to’xtatadi.
Glutamatergik ta’sirlarni bloklovchi moddalar ham ahamiyatga ega. Shunday dori vositalarga NMDA-retseptorlarining antagonistlari kirib, bular glutamatergik neyronlarning bazal yadrolarga stimullovchi ta’sirini kamaytiradi, dofaminergik neyronlardagi degenerativ o’zgarishlarni susaytiradi. Ekstrapiramid sistema yadrolarining funksiyalarida xolinergik neyronlar ishtirok etadi. Dofamin yetishmasligi natijasida xolinergik ta’sirlar oshib ketadi. Dofaminergik va xolinergik ta’sirlar o’rtasidagi disbalansni markaziy xolinoblokatorlar buyurilishi bilan bartaraf qilish mumkin. Bu guruhga kiruvchi dori vositalar buzilgan muvozanatni, xolinergik ta’sirlarni falajlashi tufayli tiklaydi. Shu qoidalarga ko’ra parkinsonizmga qarshi dori vositalar quyidagi guruhlarga bo’linadi.

1.