O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

8.1-Rasm. Bronxolitik moddalarning asosiy ta’sir yo’nalishlari.
Taxikardiya chaqirmaydi, arterial qon bosimini tushirmaydi, ya’ni yurakning β₁ adrenoretseptorlariga kamroq ta’sir etadi. Orsiprenalinni ingalyatsiya qilinganda ta’siri 10-15 daqiqadan keyin boshlanib 4-5 soat davom etadi. Bronxial astma xurujlarini oldini olish uchun dori vosita sifatida ichiladi. Bunda dori vositaning ta’siri 1 soatdan keyin boshlanib 4-6 soat davom etadi.
Qo‘llashga ko‘rsatmalar: bronxial astma, surunkali asmoid bronxitlar, pnevmoskleroz, o‘pka emfizemasi, atrioventrikulyar o‘tkazuvchanlikni buzilishi. Dori vositaning noxush ta’siri kam, lekin izadringa xos bo‘lgan asoratlar bo‘lishi mumkin (qon bosimini tushishi).
Salbutamol tuzilishi va ta’siri bo‘yicha β_2-adrenomimetiklarga o‘xshash, bronxolitik ta’sirga ega, qon bosimini o‘zgartirmaydi, taxikardiya chaqirmaydi. Aerozol ko‘rinishida chiqariladi, ingalyatsiya qilinadi. Bronxial astma xurujlarini bartaraf etish va oldini olish uchun qo‘llaniladi.
Fenoterol (berotek)—tuzilishi va ta’siri bo‘yicha orsiprenalinga o‘xshash, lekin ta’siri unga nisbatan davomliroq. Uning ta’sirida taxikardiya kuchli bo‘lmaydi. Salbutamolga o‘xshash ko‘rsatmalar bo‘yicha qo‘laniladi. Fenaterolni bundan tashqari Partusisten nomi bilan doyachilik (akusherstvo)da tokolitik (bachadonni bo’shashtiruvchi) sifatida qo‘llashadi. Bunda dori vosita ko‘k tomirga kiritiladi yoki tabletkasi ichiladi. Quyidagi β_2-adrenomimetiklarning ta’siri 12 soatgacha davom etadi: (tulobuterol , klenbuterol, salmeterol, formoterol).
Atropin va uning guruhiga kiruvchi dori vositalarning bronxolitik ta’sir mexanizmi guanilatsiklaza fermenti faolligini susaytirish natijasida s-GMF miqdorini kamayishi va Shu tufayli “semiz” hujayralardan spazmogen moddalar- ning ajralishini kamayishi bilan bog‘liqdir (gistamin, MRS-A, LTS₄, LTE_{4 –}leykotriyenlar). Bronxolitik ta’sir kuchi va bronxial astma xurujlarini bartaraf etish samaradorligi bo‘yicha M-xolinoblokatorlar adrenomimetiklardan birmuncha kuchsizdirlar, lekin ularga ko‘nikish sekin rivojlanadi.
M—xolinoblokatorlar ta’sirida silliq mushaklarning bo‘shashishi asosan bronxlarning proksimal qismida bo‘ladi. Ularning bunday ta’siri ingalyatsiya qilinganda ham 20-40 daqiqadan keyin, ya’ni kechroq boshlanadi, lekin 8 soatgacha davom etadi. Bir vaqtning o‘zida bronx bezlarining sekretsiyasi, mukotsiliar transport, epiteliy kipriklarining harakati kamayadi.

М-холиноблокаторлар

М-холиноблокаторлар

Семиз ҳужайра

Адреномиметиклар

8.2-Rasm. Adrenomimetik va xolinoblokatorlarning bronxolitik ta’siri
МРС-А- anafilaksiyaning sekin ta’sir etuvchi substansiyasi (leykotriyenlardan iborat). + musbat ta’sir: - manfiy ta’sir.
M-xolinoblokatorlar adashgan nerv tonusi ortgan (vagotoniya), jismoniy zo‘riqishda yuzaga chiquvchi astma, sovuq va changli havo qo‘zg‘otuvchi bronxospazmlarda qo‘llaniladi. Boshqa dori vositalar bilan M-xolinoblokatorlarni kechqurun berish maqsadga muvofiqdir, chunki tunda parasimpatik nerv sistemasining tonusi ortadi. M-xolinoblokatorlarning noxush ta’sirlari ma’lum: akkomodatsiyaning buzilishi, taxikardiya, og‘iz qurushi kabilar metatsin, ipratropiya ta’sirida kamroq kuzatiladi.
Ipratropiyning bronxolitik ta’siri ingalyatsiya yo‘li bilan qo‘llanganda kuchli namoyon bo‘ladi, lekin ta’siri β adrenomimetiklarga nisbatan sekinroq rivojlanadi, 6 soat davom etadi. To‘rtlamchi ammoniyli birikma bo‘lganligidan u MNS ga o‘tmaydi.