O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo‘qon davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti

Videoproektorlarni qo’llanilgan texnologiyasiga qarab, turlariga ajratish mumkin.

Har qanday proektorning asosida (odatda) yarimyorug’ slayd orqali yorug’lik o’tkazish (yoki aks ettirish) yo’li bilan tasvirni namoyon etish, paydo qilish yotadi.

Kinoproektorlarda kinoplyonka kadrlari (slaydlar) ma`lum tezlikda juda katta kuchga ega yorug’lik manbai oldidan tortib o’tkazilib, ekranda harakatlanuvchi suratni aks ettiradi. Zamonaviy proektorlarda slaydlar (plyonka) rolini turlicha qurilmalar bajarishi mumkin. Shuning uchun videoproektorlarni besh turga ajratish mumkin:

- CRT proektorlari – ular uchta nurlanish kineskopidan iborat bo’lib, R, G va B boshlang’ich ranglarda rangli plyuminofora Bilan katta bo’lmagan yorqin tasvirlar yaratadi. Bu tasvirlar uchta ob`ektiv bilan optik mustaqil (alohida) kanallarda ekranga tushiriladi, bu erda optik aniq moslashadilar va umumiy rangli tasvirni tashkil etadilar. Proektorlarning bu turi 60 yildan ortiq vaqt mavjud bo’lib, hamma proektorlar orasida eng yuqori sifatli kartinkaga egadir. Ammo CRT proektorlarining hamma ustunliklarni to’la ko’rish, yuqori sifatli, professional video yozuvli,yaxshilab qorong’ilatilgan xonada, diogonali 2 metrdan boshlab, ekranda tomosha qilingandagina mumkin bo’ladi. CRT proektorlari juda ham katta bo’ladi (hammasi ham odatda 60 kg dan og’ir) va malaka, ehtiyotkorlik bilan aniq ishlashni talab etadi. Har qanday joyini o’zgartirilgandan keyin ekranda uchta boshlang’ich tasvirlarni birlashtirish, moslashtirish uchun mutaxassis tomonidan sozlashni talab etadi. Ulardan boy klublar va katta tashkilotlarda foydalaniladi, chunki bu tashkilotlar eng yaxshi sharoit va rang uzatish imkoniyatlariga egadir. Kichik zallarda faqatgina statsionar qurilma sifatida foydalaniladi.

- Qaytarilayotgan yorug’lik (nur) oqimini modulyatsiyalaydigan proektorlar (Light Vale yorug’lik klapanli proektorlari va ILA – Image Light Amplifier proektorlari)dir. Bu turdagi proektorlar yorug’lik oqimini qaytarish va uni modulyatsiya qilish asosida ishlaydilar. Bu turdagi ko’plab proektorlardan CRT proektsion kineskopi asosidagi (Cathode – Ray Tube – el. Nurli trubka) Light Vale yorug’lik klapanli proektorlar va u ham CRT-kineskoplari va mikroko’zgulimodulyatorlar asosidagi ancha yangi ILA proektorlari eng ko’p foydalaniladiganlari hisoblanadi. Light Vale yorug’lik klapanli proektorlarida quyuq rangsiz suyuqlik (moy)ning yupqa yuzasining unga elektronning tushishi ostida deformatsiyalanishi fizik xossasidan foydalaniladi. Televizion tasvirning elektr maydoni ta`siri ostida suyuqlikning yupqa qatlamida yorug’lik oqimini modulyatsiya qiluvchi difraktsion to’siq vazifasini bajaruvchi relefli rastr paydo bo’ladi. ILA texnologiyasi Hughes-IVE qo’shma korxonasining mahsuloti bo’lib, 1992 yildayoq bu tenxnologiyaning imkoniyatlari tajribalar bilan isbotlangan edi 3000 TVL (televizion tarmoq uchun, misol uchun televizorda tasvir zichligi 280-400 TVL) tasvir zichligida yorug’lik oqimi 12000 lyumengacha va kontrastligi 1000:1 gacha bo’ldi. 1996 yil Yaponiyada ILA savdo markasida birinchi namunalari ishlab chiqarildi. Ammo bu turdagi proektorlardan keng foydalanib bo’lmaydi, narxi ham qimmat, hajmi ham to’g’ri kelmaydi. Shuning uchun bu maqolamizda uning ishlash printsiplarini tushuntirib o’tmaymiz, lekin ular bunga loyiqdirlar.

- D- ILA proektorlari (Direct-drive Image Light amplifier) – bu JVC Professional Products kompaniyasi tomonidan yaratilgan bo’lib, uning savdo markasi hisoblanadi. Bu proektorlar ham ILA turidagi qaytariladigan yorug’lik oqimini modulyatsiya qiladi, ammo CRT-kineskopidan foydalanmaydi. Yorug’lik og’imi uchta JK g’aytaruvchi panellardan g’aytariladi va rangli tasvirni yuzaga keltiradi. JK qaytaruvchi panellarning juda kam issiqlik yo’qotishi bilan birga boshqa muhim ustunliklari ham bor. Piksellar kiritadigan polyarizatsiya boshqarilishi bilan maydondagi (polevoy) Tranzistor joy egallamaydi, balki uning orqasida (undan keyin) elektronika bilan past (podnojka)da joylashadi.Bularning hammasi tasvir zichligi qobiliyati va tasvir yorqinligini oshiradi. Qaytaruvchi JK – panellarili proektorlarni yaralishi muvaffaqiyatlari haqida birinchi xabarlar 1997 yilda paydo bo’ldi va JVC Professional, Hughes-IVE, In Focus va Pionerfirmalari tomonidan ishlab chiqarila boshlandi. Juda yaxshi ko’rsatkichlariga qaramay, bu proektorlar unchalik keng tarqalmadi, bunda uning narxi ham ahamiyatga ega bo’ldi. Keyingi yillarda ko’pchilik kompaniyalar qaytaruvchi matritsa LCOS texnologiyasi qo’llanilgan (Light Crustal on silicon – selikonli suyuq kristallar) D- ILA proektorlarini faollik bilan ilgari surmoqdalar, ularda polevoy tranzistor va polistirolli kondensatorlarni bevosita umumiy kremniyli podnojkada yaratish uchun diffuzion jarayonlar qo’llanilgan, bu esa pikselizatsiya darajasini pasaytirish va oqibatda tasvir zichligini oshirishga imkon beradi.