O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi

anlaşarak
yaşamalılar.
jumlasi orqali insonlar kelishib, ahil bo
ʻ
lib 
yashashlari kerakligi haqidagi axborotni ifodalash ko
ʻ
zda tutiladi. Bu o
ʻ
rinda so
ʻ
zlovchi (nutq 
vaziyatida kerakli so
ʻ
zni unutgani yoki so
ʻ
zni umuman bilmasligi oqibatida) ―anlaşarak‖ so
ʻ
zi 
o
ʻ
rnida o
ʻ
zbek tilidagi ―kelishmoq‖ so
ʻ
zini turkcha talaffuzga ―moslab‖, ―gelişmek‖ tarzida qo
ʻ
l-
laydi. Natijada, 
İnsanlar 
gelişerek
yaşamalılar.
jumlasi hosil bo
ʻ
lib, undan ―insonlar rivojlanib 
yashashi kerak‖ligi haqidagi propozitsiya mazmuni anglashiladi. Bu esa o
ʻ
z navbatida kom-
munikativ muvaffaqiyatsizlikka sabab bo
ʻ
ladi.

---

86 
Pragmatik to
ʻ
siq, yuqorida ta‘kidlanganidek, faqatgina nutq subyektining tildan me‘yorsiz 
(noto
ʻ
g
ʻ
ri) foydalanishi oqibatida yuzaga kelmaydi. Ayni vaqtda, nutq adresati ham yetarli til 
bilimiga ega emasligi yoki so
ʻ
zlovchi tomonidan qo
ʻ
llanilgan ifodaga o
ʻ
z tili qonuniyatlari 
nuqtayi nazaridan yondashishi natijasida undan o
ʻ
zgacha ma‘no-mazmun keltirib chiqarishi 
mumkin. Masalan, 
Benim tek 
arzum
senin mutlu olman.
jumlasida ―arzu‖ so
ʻ
zi ―xohish-istak‖ 
ma‘nosini ifodalaydi, bunda so
ʻ
zlovchining kommunikativ maqsadi mazkur jumla orqali 
―Mening yagona istagim sening baxtli bo
ʻ
lishing‖dir mazmunidagi propozitsiyani ifodalashdan 
iborat bo
ʻ
ladi. O
ʻ
zbek tilida ―orzu‖ so
ʻ
zi orqali ―dildagi istak, ezgu umid, intilish‖
55
ifodalanadi. 
Shunga ko
ʻ
ra, yuqoridagi jumlaning ―Mening yagona orzum sening baxtli bo
ʻ
lishing‖ deb qabul 
qilinishi unda ifodalanayotgan hukmni muayyan darajada o
ʻ
zgartiradi.
Xullas, pragmatik to
ʻ
siq nuqtayi nazaridan o
ʻ
zbek va turk tillarining qiyosiy o
ʻ
rganilishi ikki 
til vakillari muloqot madaniyatida bir qator lisoniy va nolisoniy omillar ta‘sirida aloqa-arala-
shuvning to
ʻ
liq va samarali amalga oshmay qolishini ko
ʻ
rsatadi. Mazkur muammoni ilmiy-na-
zariy va amaliy jihatdan tadqiq qilish orqali o
ʻ
zbek-turk muloqot madaniyatida pragmatik to
ʻ
siq-
ning kelib chiqishiga yo
ʻ
l qo
ʻ
ymaslik uchun e‘tibor qaratilishi lozim bo
ʻ
lgan holatlar yuzasidan 
taklif va tavsiyalar ishlab chiqish tilshunoslikdagi dolzarb vazifalardan biridir. 
Adabiyotlar 
1.
Hakimov M. O
ʻ
zbek pragmalingvistikasi asoslari. – Toshkent: Akademnashr, 2013. – 
B.155. 
2.
Qurbonova M. O
ʻ
zbek bolalari nutqining pragmalingvistik aspekti. – Toshkent: Adabiyot 
uchqunlari, 2018. – B.44. 
3.
O
ʻ
zbek tilining izohli lug
ʻ
ati, uchinchi jild, T.: ―O
ʻ
zbekiston milliy ensiklopediyasi‖ 
Davlat ilmiy nashriyoti, 2007, B.136.