O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

7. YER OSTI SUVLARI GIDROLOGIYASI 
7.1. Yer osti suvlari va ularning paydo bo‘lishi 
Yer osti suvlari gidrosferaning tashkil etuvchilari orasida hajmi 
jihatidan Dunyo okeanidan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Shuning uchun 
ularni o‘rganish katta ilmiy-amaliy ahamiyatga ega. 
 
Yer osti suvlarining paydo bo‘lishi - genezisi haqida turli davrlarda 
olimlar turlicha fikr va farazlar (gipotezalar) bayon qilganlar. Hozirgi 
vaqtda ilmiy nuqtai nazardan asoslangan va shu tufayli mutaxassislar 
tomonidan qabul qilingan nazariyalar quyidagilardan iborat: 
- E.Zyussning yuvenil nazariyasi; 
- A.F.Lebedevning kondensatsion nazariyasi; 
- infiltratsion (sizib o‘tish) nazariya; 
- relikt yer osti suvlari nazariyasi. 
Yer osti suvlarining
 
yuvenil 
nazariyasi avstraliyalik geolog-olim 
E.Zyuss tomonidan ilgari surilgan va shu tufayli uning nomi bilan ataladi. 
Bu nazariyaga ko‘ra yer osti suvlari qisman magmadan chiqadigan 
bug‘larning sovushi va quyuqlashishi natijasida hosil bo‘ladi. 
Kondensatsion
 
nazariyaga ko‘ra yer osti suvlarining ma’lum qismi 
tog‘ jinslari va tuproq-gruntdagi bo‘shliqlarga havo bilan kirib qolgan suv 
bug‘larining sovigandan keyin kondensatsiyalanib, suyuq holatga aylanishi 
natijasida paydo bo‘ladi. 
Infiltratsion
 
(sizib o‘tish) nazariyaga ko‘ra, yer osti suvlarining katta 
qismi yomg‘ir, qor suvlari, daryolar, kanallar hamda ariqlardagi suvlarning 
yerga shimilishidan hosil bo‘ladi. Bu fikrlar ancha ilgari aytilgan bo‘lsa 
ham, uning nazariya sifatida shakllanishida A.F.Lebedevning xizmatlari 
katta. 
Relikt
yer 
osti suvlari nazariyasining mohiyati shundan iboratki, 
unga asosan yer osti suvlarining ma’lum qismi qadimgi zamonlarda dengiz 
yoki ko‘llar ostidagi cho‘kindi tog‘ jinslarining bo‘shliqlarida mavjud 
bo‘lgan suvlar hisobiga hosil bo‘ladi. Bunday suvlar "qolib ketgan" yoki 
"ko‘milib qolgan" (relikt) suvlar deb ataladi.
Yuqorida bayon qilingan nazariya va gipotezalarga mos ravishda yer 
osti suvlari quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 
- vadoz yer osti suvlari; 
- yuvenil yer osti suvlari; 
- sedimentatsion yer osti suvlari.