O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

11.3-rasm. O‘rta Osiyo ko‘llarida suv sathining yil davomida 
o‘zgarishi (A.M.Nikitin ma’lumotlari) 
 
k – ko‘llarda o‘rtacha oylik suv sathlari tebranishi amplitudasi 
a – tog‘ ko‘llari: 1 - Sarez, 2 - Azorchashma, 3 - Yashilko‘l, 4 - Issiqko‘l; 
b – tekislik ko‘llari: 1 - Yasg‘a, 2 - Gulikovsk, 3 - Sudoche, 4 - Biyliko‘l. 
Yuqoridagi omillarni e’tiborga olish nafaqat O‘rta Osiyo, balki yer 
yuzidagi barcha ko‘llar suv sathi rejimini har tomonlama o‘rganish va 

---

151 
yoritib berishda juda muhim. 
Ko‘llarning harorat rejimi 
quyidagi omillarga bog‘liq: 
- ko‘llarning geografik o‘rni; 
- ko‘l joylashgan hududning gidrometeorologik sharoiti; 
- ko‘ldagi suv massalari dinamikasi; 
- ko‘lni to‘yintiruvchi va undan sarflanuvchi elementlarning 
miqdoriy qiymatlari; 
- ko‘l kosasining shakli, o‘lchami va boshqalarga. 
Ko‘llar oladigan issiqlikning asosiy manbai quyosh radiatsiyasi 
hisoblanadi. Shu tufayli quyosh radiatsiyasining ko‘l yuzasiga tushgan va 
undan qaytgan qismlarini o‘rganish muhimdir. 
Tushayotgan radiatsiyaning bir qismi suv massalari tomonidan 
yutilsa, bir qismi qaytadi. Qaytgan radiatsiyaning tushayotgan radiatsiyaga 
nisbati 
albedo
 
yoki 
qaytish koeffitsiyenti
deyiladi. Albedo quyosh 
balandligiga, suv yuzasining holatiga bog‘liq. Masalan, V.V.Shuleykin 
ma’lumotlariga ko‘ra h
0
= 90
0
bo‘lganda, 2% quyosh nurlari qaytsa, h
0
= 2
0
bo‘lganda 78% qaytadi. Quyosh balandligi geografik kenglikka bog‘liq 
bo‘lgani uchun albedo ham geografik kenglikka va shu bilan birga, yil 
fasllariga ham bog‘liq. 
Yutilgan quyosh radiatsiyasining chuqurlik bo‘yicha taqsimlanishi 
ko‘ldagi suvning termik xususiyatlari va suv massalarining harakati bilan 
bog‘liq. 
Ko‘llarda issiqlik rejimining chuqurlik bo‘yicha o‘zgarishini 
o‘rganishda quyida tavsiflangan tushunchalardan foydalaniladi.