O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

8.1-rasm. Qor chizig‘i balandligining And va Kordiler tog‘lari orqali 
o‘tkazilgan kengliklar bo‘yicha o‘zgarishi (V.M.Kotlyakov ma’lumoti). 
1 - yer yuzasi relyefi, 2 - muzlik qoplagan yerlar, 3 - qor chizig‘i 
Yer sirtining qor to‘planadigan qismida qor qoplami va muzliklar 
zaxirasi doimiy ravishda kamayib turadi. Bu kamayish ikki xil yo‘l bilan 
- 
qor ko‘chkilari
 
va muzliklarning qor chizig‘idan pastga siljishi 
ko‘rinishida kuzatiladi.

8.2-rasm, Qashqadaryo havzasida mavsumiy qor
chegarasining fasliy o‘zgarishi. 
1 - o‘rtacha ko‘p yillik, 2 - eng kichik, 3 - eng katta. 

---

80 
Qor ko‘chkilari 
(lavinalar) deb, tog‘ yonbag‘irlarining qiya yuzalari 
bo‘ylab surilib tushadigan qor uyumlariga aytiladi. Ko‘chkilar qiyaligi 15
0
dan katta va qor qalinligi 0,5 m dan ko‘p bo‘lgan tog‘li va qutb oldi 
hududlari uchun xarakterlidir. 
Ko‘chkilarning paydo bo‘lish sabablari turlichadir. Masalan, quruq 
ko‘chkilar yangi yoqqan qor bilan eski qor orasida ishqalanish kuchi 
kichikligi va shu tufayli yaxshi jipslashmaganligi sababli vujudga keladi. 
Shamolning kuchli esishi ham ma’lum sharoitlarda ko‘chkilarga sabab 
bo‘lishi mumkin. Ba’zan havo haroratining ko‘tarilishi yer sirti bilan qor 
qatlami o‘rtasida erigan suv hosil bo‘lishiga olib keladi. Suv esa tungi 
soatlarda yoki haroratning keskin pasayishi natijasida muzlaydi. Bu bilan 
qorning surilishiga va "xo‘l ko‘chkilar" hosil bo‘lishiga sharoit yaratiladi. 
Ko‘chkilar hosil bo‘lishining boshqa juda ko‘p sabablari mavjud. 
Qor 
uyumlarining 
yonbag‘irlarda 
surilish holatiga ko‘ra 
G.K.Tushinskiy ko‘chkilarni uch turga bo‘ladi: