O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

O„rta Osiyo allomalarining ekologiya haqidagi qarashlari. 
O‗rta Osiyolik allomalar al-Xorazmiy, Forobiy, Beruniy, Abu Ali Ibn 
Sino va boshqalar hali ekologiya fani dunyoga kelmagan davrlarda tabiat 
va undagi muvozanat, o‗simlik va hayvonot dunyosi, tabiatni e‘zozlash 
haqida qimmatli fikrlar aytganlar. Muhammad Muso al-Xorazmiy 
―Bilginki, daryoning ko‗zlari yoshlansa, uning boshiga g‗am, kulfat 
tushgan bo‗ladi‖ deb ta‘kidlagan edi. Buyuk alloma suvlarni ortiqcha 
sarflash hozirgi kundagi Orol fojiasi kabi noxo‗sh hodisalarni keltirib 
chiqarishini nazarda tutgan bo‗lsa, ehtimoldan holi emas. Abu Nasr 
Forobiy odam a‘zosining tuzilishi va unda kelib chiqadigan o‗zgarishlar, 
ya‘ni kasalliklar, ovqatlanish tartibining buzilishi, kasallikning oldini olish 
chora-tadbirlari, shuningdek, tabiiy sun‘iy tanlanishlar haqida ma‘lumotlar 
qoldirgan. Abu Rayhon Beruniy asarlarida o‗simlik va hayvonlarning 
biologik xususiyatlari, ularning tarqalishi, tashqi muhit bilan o‗zaro aloqasi 
va xo‗jalik ahamiyati haqida ma‘lumotlar topish mumkin. Abu Ali Ibn 
Sino inson sog‗lig‗ini saqlash, parhez, gigiena to‗g‗risida, kasalliklarni, 
jumladan, asab kasalliklarini davolashda jismoniy usullar yaxshi natija 

---

11 
berishini aytgan. U kishi organizmiga tashqi muhit ta‘siri muhimligini, 
ayrim kasalliklar suv va havo orqali tarqalishi haqida fikrlar bayon etgan. 
O„zbekistonda ekologiya fanining rivojlanishi. 
Ekologik yо‗nalishdagi ishlar keyinchalik O‗zRFA Botanika instituti 
olimlari V.A.Burigin, O.X.Hasanov va boshqalar tomonidan о‗simliklarni 
qurg‗oqchil 
issiq 
(chо‗l) 
sharoitiga 
moslashishi, 
о‗simliklar 
hamjamoasining tuzilmasi, mahsuldorligi, yem-xashakbop о‗simliklarning 
orasidan qurg‗oqchil issiq sharoitga chidamli turlarini tanlash va ularning 
ekologik-biologik xususiyatlarni о‗rganib, sun‘iy yaylovlar barpo etishning 
ilmiy asoslari ishlab chiqildi. O‗zRFA Zoologiya va parazitologiya 
institutida hayvonot olamini muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish 
tadbirlari, 
qishloq 
xо‗jalik 
hayvonlarida 
uchraydigan 
yuqumli 
kasalliklarning oldini olish, qimmatli hayvon turlarining kadastri va 
nazorat ishlari olib borildi. 
Ushbu 
ilmiy 
ishlarga 
T.Z.Zohidov, 
A.M.Muxammadiev, 
V.V.Yaxontov, M.A.Sultonov, G.O.Olimjonov va boshqalar rahbarlik 
qildi. 
XX 
asrning 
ikkinchi 
yarmida 
hozirgi 
davr 
fanlarini 
―ekologlashtirish‖ boshlandi. Bu esa ekologik bilimlarning katta 
ahamiyatga ega ekanligini bildiradi. Demakki, hozirgi davrda ekologiya 
fanining kelajagi porloq, chunki insoniyatning sayyoramizda yashab 
qolishi, kо‗p jihatdan ushbu fanning rivojlanish darajasi bilan bog‗liq 
bо‗lib qoladi.