O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi

Ichki organlarining tuzilishi
Qon aylanish sistemasi. Sazanning yuragi tana bo’shlig’ining oldingi qismida qorin tomonida joylashgan. Uning faqat uchta bo'limi: venoz sinusi (qo’ltig’i), yurak bo'lmasi va uning ostida joylashgan muskulli yurak qorinchasi bor. Shunday hilib, sazan va umuman suyakli baliqlar yuragida arterial konus bo'lmasligi bilan toqayli baliqlar yuragidan farq hiladi. Yurak qorinchasidan yo'qon qon tomiri - qorin aortasi chiqib, boshlanish joyida aorta so'qoni deb ataladigan kyongayish hosil hiladi. Aorta so'g’oni klapanlari va ko'ndalang yo'lli muskullari bo'lmasligi bilan yurak bo'limlaridan, xususan, arterial konusdan farq hiladi, shuning uchun kam u, yurak singari mustaqil urib (ishlab) turolmaydi. Til osti jabrasining yarim bo'lagi to’liq taraqqiy etmaganligi natijasida uning qon olib keluvchi jabra arteriyasi yo’qolgan, shuning uchun faqat to'rt juft qon olib keluvchi jabra arteriyasiga ega (81-rasm).

81-rasm. Qon aylanish tizimi: 1 - olib keluvchi jabra arteriyalari; 2 - orqa aorta; 3 - yurak; 4 - olib ketuvchi jabra arteriyalari; 5 - aorta sufoni; 6 - yurak bo'lmasi; 7 - venoz qo’ltig’i; 8 - yurak qorinchasi.

Qon aylanish sistemasining navbatdagi periferik qismlarini oddiy preparovkalarda ko'zdan kechirib bo'lmaydi, buning uchun maxsus in'ektsiya qilingan preparat talab hilinadi. Shunday hilib, olib keluvchi jabra arteriyalari, jabra yaproqlarida kapillyarlar sistemasiga bo'linib ketadi. Bu kapillyarlarning juda yupqa devorlari orqali qon bilan jabrani yuvib o'tuvchi suv orasida gazlar almashinuvi ro'y beradi. So'ngra kislorodga boy arterial qon, kapillyarlar orqali olib ketuvchi jabra arteriyalariga yihilib, natijada toza qon orqa (dorzal) tomonda joylashgan bir juft aorta ildiziga quyiladi. Aorta ildizlari boshning orqasida umurtqa poqonasining tagida bir-biri bilan qo’shilib, butun organlarga qon olib boruvchi qon tomirlar chiqadigan orqa aortani hosil hiladi.

Dum bo'limidagi venoz qon toq dum venasi orqali keladi va ikkiga bo'linib buyraklarga boradi. Suyakli baliqlarning ko'pchiligida tog’ayli baliqlarga qarshi o’laroq faqat chap buyrakda, chap keyingi kardinal vena mayda kapillyarlarga bo'linib qopqa sistemasini hosil hiladi. Keyingi o'ng kardinal vena esa kyuverov quyilishigacha uzluksiz boradi. Buyraklardan keluvchi keyingi kardinal venalar, yurak atrofida, bosh qismdan venoz qon olib keluvchi oldingi kardinal venalar bilan qo’shiladi. Keyingi va oldingi kardinal venalarning go’shilishi natijasida yurakning venoz qo’ltig’iga quyiladigan juft kyuverov quyilishi hosil bo'ladi.