O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi

Akulaning o’q skeleti va bosh skeleti tuzilishi


Kerakli materiallar va jihozlar: akulaning skelet preparatlari va mulyajlari, akulaning spirt yoki formalinda fiksatsiyalangan (oldindan preparovka qilinib qo’yilgan) bosh skeleti (miya qutisi, yuz skeleti); ko’krak kamari suzgich qanoti bilan, chanoq kamari, qorin suzgichi bilan, dum suzgichi; umurtqa po`g’qonasining bo'ylama kesimi (tana va dum bo'limlaridan bir necha umurtqasi). Tana va dum qismi umurtqalarining ko'ndalang kesimi; vannacha, pintset, preparoval ninalar.
Ishning mazmuni.
Akulaning tog’aydan iborat skeleti, asosan quyidagi qismga bo'linadi: 1) o’q skeleti (umurtqa pog’onasi); 2) bosh skeleti; 3) juft suzgich qanotlari va 4) toq suzgich qanotlari skeleti.
O’q skeleti, bir qancha tog’ay umurtqalarning bir-biri bilan harakatchan birikishidan hosil bo'lgan umurtqa poqonasidan iborat. Xorda deyarli reduktsiyalangan. Umurtqa pog’onasi ikki - tana va dum qismidan iborat.
Umurtqaning asosiy qismini umurtqa tanasi tashkil etadi. Umurtqa tanasi orqa va oldingi tomondan ichiga chuqur botib kirgan. Bunday umurtqa go’sh botiqli yoki amfitsel umurtqalar deb ataladi. Har qaysi umurtqa tanasining markazida teshik bor, bu teshikdan xorda o'tadi va har bir umurtqaning ikkinchi umurtqa bilan qo’shilgan erida u kengayib, har qaysi umurtqa tanasidan o'tganda torayadi. Umurtqa tanasining ustki yon tomonlaridan bir juft o'simta - ustki yoy chiqadi, bu yoylarning orasida ustki plastinkalar bor (74-rasm).

74-rasm. Akula umurtqasining ko'ndalang kesimi: A - tana, B - dum bo'limi umurtqalari. 1 - xorda; 2 - umurtqa tanasi; 3 - ustki yoy; 4 - orqa miya; 5 - ko'ndalang o'simta; 6 - qovurg’a; 7 - pastki yoy; 8 - gemal kanal.

Ustki yoylar plastinkalar bilan birga orqa miya kanalini ikki yondan o'rab oladi. Umurtqa tanasining ostki tomonidan pastga harab pastki yoylar chiqadi. Tana qismining pastki yoylari qisqa yon o'simtalardan iborat bo'ladi, bu yon o'simtalarga tog’ay qovurg’alar birikadi. Dum qismi pastki qisqa yoylarda pastki birlashtiruvchi plastinkalar yordami bilan juft-juft bo'lib birlashib, dum qismining asosiy qon tomirlari joylashgan va ularni muhofaza qiladigan gemal kanalni hosil qiladi.

Bosh skeleti. Akulaning bosh skeleti ikkita asosiy bo'lim: neyrokranium (miya qutisi) va vitseral (og’iz va jabra apparatlari) skeletidan tashkil topgan. Neyrokranium tarkibiga: miya qutisi, sezuv organlari (eshituv va hidlov) kapsulasi hamda tumshuq skeleti kiradi. Miya qutisining tepa qopqog’i faqat tog’aydan tuzilgan, oldingi qismidagina katta teshik oldingi - fontanel bor. Bosh miyani orqa tomondan ensa o'rab turadi, bu bo'limda katta ensa teshigi orqali miya bilan qo’shiladi.
Eshituv kapsulalari ko'z kosasining orqasida, eshituv bo'limining yon devorlarida joylashgan. Ko'z soqqalari joylashgan chuqurcha - ko'z kosalari miya qutisi oldingi qismining ikki yonida o'rnashgan. Miya qutisining ensa bo'limiga tananing birinchi umurtqasi birikadi. Miya qutisining asosi keng bo'lib, ko'z kosalarini ikkiga ajratadi, bunday keng asosli bosh skeleti - platibazal tipdagi bosh skeleti deb ataladi (75-rasm).