O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

6.2.
 
Domen nomlari tizimi (DNS) 
Domen nomlari tizimi
Internet kabi tarmoqda bir-biri bilan bog‘langan 
kompyuterlarning har biriga takrorlanmas nomni belgilash imkonini beradi. Domen 
nomi bir nechta qismdan iborat bo‘lishi mumkin, har bir qism pog‘onaning chapdan 
o‘ngga qarab o‘sib borish tartibida, nuqta bilan ajratilib yoziladi. Yuqori pog‘ona 
domen nomi o‘ngda, undan keyin chap tomonda nuqtadan so‘ng ikkinchi pog‘ona 
domen nomi, va h.k. tartibda yoziladi. Masalan, nuu.uz domenda uz – yuqori domen 
nomi. 
DNS bir tarafdan, domen nomlari iyerarxik taqsimlangan maʼlumotlar bazasi, 
boshqa tarafdan, amaliy pog‘ona protokoli bo‘lib, domen nomi aniq bo‘lganda 
server IP-adresini aniqlab berish va aksincha server IP-adresi aniq bo‘lganda domen 
nomini aniqlab berish vazifasini bajaradi. DNS protokoliga 53-port ajratilgan bo‘lib, 
u asosan transport pog‘onasining UDP protokolidan foydalanadi. DNS-dan odatda 
boshqa pog‘ona protokollari foydalanadi: DNS foydalanuvchilari sifatida HTTP, 
SMTP va FTP va boshqa xizmatlar bo‘lishi mumkin.
6.3.
 
DNS vazifalari 
Domen nomiga mos IP-adresini aniqlash va aksincha IP-adresga mos domen 
nomini aniqlashdan tashqari, DNS bir qancha muhim vazifalarni bajaradi, ular 
quyida keltirib o‘tilgan: 
Server taxalluslarini qo‘llab-quvvatlash
. Serverlar uzun nomlari bilan bir 
yoki 
bir 
qancha 
taxalluslarga 
ega 
bo‘lishi 
mumkin: 
Masalan, 
relayl.westcoast.enterprise.com serveriga ikkita taxallusni sozlash mumkin: 
enterprise.com va www.enterprise.com. Bunda relayl.west-coast.enterprise.com 
kanonik domen nomi hisoblanadi.
Elektron pochta serverlari taxalluslarini qo‘llab-quvvatlash
. Uzun server 
nomlarini qo‘llash oson bo‘lmagani uchun elektron pochta adreslarida server 

---

68 
taxallusi sifatida boshqa nomlar ishlatilishi mumkin hamda ushbu server nomlari 
aynan bitta serverni bildiradi. Masalan, agar Bob Hotmail pochta qutisidan 
foydalansa, manzil [e-mail] ko‘rinishga ega bo‘ladi, eslab qolish ham 
qiyin emas. Aslida hotmail.com shunchaki Bobning pochta server taxallusi 
hisoblanadi, serverning kanonik nomi sifatida ancha murakkabroq tuzilishga ega 
bo‘lishi mumkin. Masalan: relayl.westcoast.hotmail.com. 
Yuklamani taqsimlash
. DNS xizmati serverga keladigan so‘rovlarni 
taqsimlash imkonini beradi. Bunda u biror serverning IP-adresini aniqlash kerak 
bo‘lsa, so‘rovning geografik nuqtai nazardan qaysi joydan kelganiga qarab, unga 
javob sifatida aynan so‘rov kelgan joyga yaqin server IP-adresini yuboradi.