O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 
Nazorat savollari 
1.
Tarmoq fayl tizimi qaysi elementlarni o‘z ichiga oladi? 
2.
Taqsimlangan fayl tizimi nima? 
3.
Tarmoq fayl tizimi funksiyalarini yoritib bering. 
 
 

---

194 
XIV BOB. Masofadan kompyuterlarni boshqarish vositalari 
19.1.
 
Telnet va SSH 
Telnet
(TErminaL NETwork) – bu tarmoq orqali matnli interfeysni amalga 
oshirish uchun mo‘ljallangan tarmoq protokoli. Telnet-ning ko‘plab qo‘llanilish 
variantlari mavjud, eng ko‘p qo‘llanilish varianti bu OT-larning buyruqlar satri 
interfeysiga masofadan kirish (masofaviy konsolga kirish) hisoblanadi. Telnet-dan 
foydalanib, foydalanuvchilar o‘zlarining lokal kompyuterlaridagi buyruqlar satri 
orqali masofadagi kompyuterlarga ulanishlari mumkin. Telnet maʼlumotlarni 
shifrlashni qo‘llab-quvvatlamaydigan eng sodda xavfsizlik modelini taqdim etadi. 
Shu nuqtai nazardan xavfsizroq protokol – 
SSH protokoli
(Secure Shell, 
xavfsiz qobiq) qo‘llaniladi, bu Telnet protokoli singari konsolga masofadan turib 
kirish imkonini beradi, ammo u xavfsiz ulanishlarni (shu jumladan, yuborilgan 
maʼlumotlarni autentifikatsiyalash va shifrlashni) qo‘llab-quvvatlaydi (19.1-rasm). 
SSH protokoli orqali serverga ulanish 
22-portda
, Telnet protokoli orqali esa 
23-
portda
amalga oshiriladi. SSH va Telnet protokollari orqali masofaviy kompyuterga 
ulanish uchun mos mijoz dasturidan foydalanish keark. Unda masofadagi kompyuter 
adresi va portni, ulanish boshlaganidan so‘ng foydalanuvchi logini va parolini 
kiritish kerak. Ushbu operatsiyalarni bajarib bo‘lgandan so‘ng, masofadagi 
kompyuterning buyruq satri bilan uning lokal konsolida bo‘lgani kabi ishlash 
mumkin bo‘ladi. 
Telnet va SSH protokoli aloqa kanallariga juda past talablarga ega, chunki 
ular buyruqlarni va javob sifatida chiqarilgan maʼlumotlarni matn ko‘rinishida 
yuboradi. Ushbu protokollar masofadagi serverlarni boshqarish hamda bitta 
administrator ishchi stantsiyasidan bir nechta serverlarni boshqarish uchun 
foydalidir. 
Linux va FreeBSD boshqaruvidagi kompyuterlarda Telnet va SSH 
protokollari bilan ishlashga sozlash uchun ularga faqat masofadan ulanishga ruxsat 
berishning o‘zi kifoya. Mijoz dasturlar sifatida Linux va FreeBSD operatsion 
tizimlarida ishlaydigan mos utilitalar yoki Putty kabi dasturlar bo‘lishi mumkin. 

---

195 
Telnet protokolining xavfsiz emasligi sababli, hozirda SSH protokolidan 
foydalanish tavsiya etiladi. 
SSH Tunel
192.168.1.0/
24
2.2.2.2
Masofadagi 
mijoz
1.1.1.1
…
.N
A
T
…
.10 SSH 
server
.11 
HTTP
MSTSC
.12
Telnet
HTTP
Internet