Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universitetining jizzax filiali

FUNKSIONAL HOLATLAR DIAGNOSTIKASI

Insonning funksional holatlarini diagnostika qilish uchun psixodiagnostika amaliyotida bir qator metodikalar mavjud. Ularning qoʻllanishi funksional holatlarning oʻziga xos tomonlarini baholash bilan xarakterlanadi.

- Ish qobiliyati va toliqqanlikning baholash uchun “Krepelin boʻyicha hisoblash” metodikasi.
- Ishga qobiliyatlilik va uni tashkil etuvchilarni tadqiq etish uchun “Landolt xalqasi”: mahsuldorlik, tezlik, aniqlik (xatosizlik), chidamlilik va ishonchlilik.
- Funksional holatlarini oʻzi tomonidan differetsial baholash testi (Oʻz-oʻzini his etish. Faollik. Kayfiyat (SAN)).Stressogen hodislarni reaksiyasini va ishga qobiliyatlilikni oʻrganish uchun Mateusning aktiv-motivatsion holatlari soʻrovnomasi- energetik faollik, passivlik, negativ va ijobiy emotsiyalar.
- T.A.Nemchinning nerv-psixik zoʻriqishni ifoda etish uchun soʻrovnomasi.

9-mavzu. Kommunikativ faoliyat diagnostikasi


Reja:
1. Shaxsning kommunikativ xususiyatlarini baholash.
2. Rahbarlik usulini ekspert baholash.
3. Jamoani sotsial-psixologik oʻrganish.

Taʼlim muassasalari hayot faoliyatini anʼanaviy tarzda nizoli deb nomlanuvchi murakkab vaziyatlarsiz tasavvur qilish qiyin. Nizo deganda qarama-qarshiliklarni yengish qiyinchiligi va oʻtkir emotsional kechinmalar bilan bogʻliq ikki taraflama qiziqishlarni toʻgʻri kelmasligi tushuniladi. Shaxslararo nizolar-da asosiy shaxslar qarama-qarshi qadriyatlarni koʻzlab yoki bir vaqtning oʻzida bir tomonlama muvaffaqiyatga erishish mumkin boʻlgan raqobatli kurashda bit-ta maqsadga erishishga intilish vaziyati bilan aniqlanadi. Shaxslararo nizo-ni boshqa variantida asosiy shaxslar bitta maqsadni koʻzlaydilar, lekin oʻzaro toʻgʻri kelmaydigan usullar bilan amalga oshirish vaziyati boʻlishi mumkin.

K. Tomas nizoli hodisalarni oʻrganishga yondashishda nizolarga nisbatan anʼ-anaviy munosabatni oʻzgartirishga urgʻu beradi. Oʻrganishning ilk bosqichlarida “Nizolarni bartaraf etish” tushunchasidan keng foydalanganligini koʻrsatib, bu tushuncha nizoni bartaraf qilish mumkin va zarurligi ehtimoli mavjud deb taʼkidlagan. Shunday qilib, nizolarni bartaraf qilish maqsadida inson-larningtoʻliquygʻunlikda yashashi ideal nizosiz holatga erishish hisoblanadi. Haqiqiy hayotda esa bunday hol boʻlishi mumkin emas. Soʻnggi paytlarda maz-kur tasavvurda ahamiyatga molik oʻzgarishlar sodir boʻldi. K.Tomas fikricha, bu-lar ikkita sharoitga asosan nizoni bor kuch bilan yoʻq qilishni anglash va ni-zolarni ijobiy vazifalarini koʻrsatuvchi tadqiqot sonini koʻpayishi bilan yuzaga keladi. Bunda K.Tomas fikricha, bu tushuncha nizolarni hal qilish va bar-taraf etish kerakligi va zarurligini anglatishini taʼkidlaydi. Shu bilan bogʻliq holda K.Tomas nizolarni oʻrganishning quyidagi jihatlariga eʼtibor qaratishni muhim deb hisoblaydi: nizoli vaziyatlarda hulq-atvorning qanday shakllari insonlarga xos, qaysilari samarali yoki destruktiv hisoblanadi, samarali hulq-atvorni qanday ragʻbatlantirish mumkin. Oʻz-oʻzidan nizolar in-sonlar hayot faoliyatida destruktiv boʻlib hisoblanmaydi yoki guruhlar muno sabatining ahamiyatga egaligiga yoki shaxsning har bir taʼsir etuvchi kasbiy holati uchun guvohlik beradi.
K. Tomas taʼkidlashicha, nizoli vaziyatlarda insonlarning hulq-atvor tipla-rini bayon qilishda, nizolarni boshqarishda ikki oʻlchovli modelni qoʻllash mum-kin: asosiy oʻlchamlarda nizoga jalb qilingan inson diqqatini boshqa insonlar qiziqishlariga bogʻliq holda kooperatsiya va oʻz qiziqishlarini himoya qilishga qaratilgan urgʻuga xos boʻlgan tirishqoqlik deb hishblaydi. K.Tomas shu ikkita asosiy oʻlchamlarga muvofiq nizolarni boshqarishning quyidagi xususiyatlari ni ajratadi:
1. Raqobat — boshqa inson qiziqishlarining zarariga oʻz qiziqishlarini qondirishga intilish.
2. Moslashish — raqobatga qarama-qarshilikni anglatib, boshqalar qiziqishlari uchun oʻz shaxsiy qiziqishlarini qurbon qilish .
3. Kelishuv—oʻzarokelishuvga asoslangan, lekin ikki tomonlama qiziqishlardan toʻliq qoniqmaganlikka olib kelish .
4. Qochish — kooperatsiyaga intilishni yoʻqligi harakterli boʻlib, bunda shaxsiy maqsadlarga erishish fikrining yo’qligi .
5. Hamkorlik — ikki taraflama qiziqishlarni toʻla qondirilish uchun vaziyat ishtirokchilari ikki yoʻldan bittasini tanlashga kelishadilar.

Nizolardan qochishda hech qaysi bir taraf omadga erisha olmaydi. Bunday shaklda-kelishuv va moslashuvda raqobat yoki ishtirokchilardan bittasining (yutqizishi kuzatiladi yoki har ikkalasi ham yutqizadi, chunki kelishuvga kelishadilar. Faqat ikki tomonda hamkorlik boʻlsa, ular yutadilar.