O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

184 
5.2. Nutq va muloqot. 
Nutqning shakllanishi va rivojlanishi masalasini o‘rganishda
 
Avstraliya 
tillarini misol qilib keltirish mumkin. Avstraliya tillari «shimoliy» va «janubiy» 
guruhlarga bo‘linib, janub qabilalari tillari bir —biriga yaqinligi bilan ajralib 
turadi. Janub tillaridagi yaqinlik faqat lug‘ati bilan emas, grammatik jahatdan 
ham kuzatiladi. 
«Shimoliy» tillarni shartli ravishdagina guruh deb atash mumkin holos. 
Ularda, so‘zlar oxiridagi unli harflarni hisobga olmaganda, o‘zga yaqinlikning 
o‘zi topilmaydi. Avstraliya tillarining fonetikasi sodda bo‘lib, unda tomoq orqali 
yoki hushtaksimon ovoz chiqaradigan so‘zlar uchramaydi. Grammatika jihatidan 
avstraliya tillari agglyutinativ tipga oiddir. Ular o‘z xususiyatlari bilan turkiy
yoki boshqa oltoy tillarini, yana ham ko‘proq Janubiy Hindistondagi 
dravid
tillari tuzilishiga o‘xshaydi. Bunga yorqin misol tariqasida 
aranda
qabilalari tilini ko‘rsatish mumkin. 
Oddiy tovushli (ovozli) nutqqa qo‘shimcha avstraliyaliklarning nisbatan 
marakkab imo-ishoralari, qo‘l harakatlari bo‘lib, ular gunglarning o‘zaro 
«gurungini» eslatadi. Imo-ishoralar, qo‘l harakatlari, so‘zlashish uchun masofa 
uzoq bo‘lganida yoki o‘zaro tillari yaqin bo‘lmagan turli qabilalar vaqillari 
uchrashganida ishlatiladi. Ba'zida ma'lum muddatga gaplashishning ta'qiqlanishi 
bevalar yoki bag‘ishlov (initsiatsiya) marosimini o‘tayotgan o‘smirlarda ham 
imo-ishoralar «tili» qo‘llaniladi. Xususan, Karl Shtrelov aranda qabilalari 
kishilarida 450 dan ortiq imo —ishoralar va harakatlar mavjudligini aniqlagan. 
Masalan, qo‘lning to‘rt barmog‘i kaftga qo‘yilib bosh barmoqning ikkinchi 
barmoqqa yopishgan holda, aylanma harakatlari «suv» ma'nosini bergan va 
h.k.o.lar. Avstraliya tillari jahon xalqlari tillarida o‘ziga xos alohida o‘rin tutadi 
va ularning birortasi bilan yaqinlikka ega emas. Avstraliya va Tasmaniya tillari 
umumiy tushunchalarga boy bo‘lmasada, lekin aniq narsalar, buyumlarning eng 
mayda xususiyatlarini ham izohlab berishga qodir. Avstraliya tillarida sanoqni 
bildiruvchi so‘z va tushunchalar ham kam uchraydi. Avstraliya tub aholisi 200 

---

185 
dan ortiq tillarda gaplashib, ular maxsus 20 ta til guruhida ega filaga 
birlashtirilgan. Ulardan yirigi pama — nyunga, aholining 2/3 qismining tillarini 
o‘zida mujassamlashtirgan.