O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Ardipithecus
ning toz suyak qoldiqlariga qarab bu mavjudotlarning ikki oyoqda 
xarakatlangan deb bemalol fikr yuritishimiz mumkin. Lekin
Orrorin
va 
Ardipithecus
ning qo‘l suyak qoldiqlaridan ularning xali ham ikki oyoqda 
xarakatlanishiga qaramay qo‘llari yordamida xuddi zamonaviy gorilla va 
shimpanzelarga o‘xshab xarakatlanishgan. Ilk avstrolopiteklari tishlarining 
joylashuvi odam va maymunlarnikiga o‘xshash bo‘lgan va bu ularning o‘rtasida 
uchinchi majdudotligidan darak beradi. Balkim 
Sahelanthropus
xozirgi 
gorillalarga 
qarindosh, 
Ardipithecus 
esa 
xozirgi 
shimpanzelargadir. 
Australopithecus anamensis
 
esa umuman avlod qoldirmay qirilib ketgan 
bo‘lishi ham mumkin. Bu taxminlarga kelajakdagi tadqiqotlar javob berishi 
mumkin. Masalan 
Ardipithecusni 
olimlar 1994 yili topishgan bo‘lsa ham
 
birdan 
keng ommaga ma'lum qilishmadi. Faqatgina oradan 15 yil o‘tib 2009 yili bu 
topilma xaqida to‘liq ma'lumot berildi. Bunga sabab yuqorida ta'kidlab o‘tgan 
taxminlarimizdir. Ardipitekning suyak qoldiqlariga qarab olimlar uni maymun 
va odamni bitta tanada mujasam bo‘lganligini ta'kidlashadi. Albatta bu narsa 
fanda uzoq vaqt davom etgan odam aymundan kelib chiqganmi degan 
savollarga javob bera oladi. Ardipitekning suyak qoldiqlariga qarab yana shu 
narsani ta'kidlashimiz mumkinki ular ikki oyoqda xarakatlana olishidan tashqari 
ko‘proq 
vaqt 
qo‘lda 
xarakatlangan. 
Bunga 
sabab 
qilib olimlar ularni asosan yopiq 
hududlarda ya'ni o‘rmonlarda 
istiqomat 
qilishganini 
qo‘rsatishadi.
Olimlarning bu fikrlari 
oldinlar fanda ma'lum bo‘lgan 
odamlar quruqlikka chiqganidan 

---

45 
keyin ikki oyoqda xarakatlana boshlagan degan nazariyani butunlay yo‘qqa 
chiqaradi. O. Lavdjoy degan olim Ardipiteklarning ikki oyoqda xarakatlana 
olishini tabiiy faktorlaning emas balki ijtimoiy va jinsiy aloqalarning mahsuli 
deb hisoblaydi. Bu mavjudotlar daraxtlarda va shuning bilan bir qatorda yerda 
xarakatlana olishgani va ayrim vaqtlarda to‘rt oyoqlab emaklaganini ham 
ko‘rishimiz mumkin. Ular asosan o‘simliklar barglari va ildizlari bilan 
oziqlanishgan.
Ardipiteklarning suyak qoldiqlari bilan zamonaviy maymunlar gorilla va 
shimpanze shuningdek zamonaviy odamning suyaklari solishtirib o‘rganilganda 
shu narsa ma'lum bo‘ldiki odamsimon maymunlarga xos ko‘p belgilar mustaqil 
ravishda 
rivojlangan. 
Bugungi 
kungacha 
odamsimon 
maymunlar 
gominidalardan ajralib chiqib keyinchalik gorilla va shimpanzelarga bulinishgan 
degan nazariya mavjud edi. Biroq shimpanze bir qator belgilarga qaraganda 
gorilladan ko‘ra ko‘proq Ardipitekka yaqinligi ma'lum bo‘ldi. Bundan shunday 
xulosa qilishimiz mumkinki gorillalar demak oldinroq yoki keyinroq ajralib 
chiqib ketishgan. Ammo bu faraz o‘zining bo‘sh taraflarini ham ko‘rsatgani 
uchun vaziyatni mutloq boshqacha qilib tassavvur qilishimiz ham mumkin.
Ardipitek bilan Saxelantropning solishtrilishi natijasida yana shu narsa 
ma'lum bo‘ldiki odma ajdodlari evolyusiyasi uzilishlar bilan davom etgan. 7 mln 
yil ilgari yashagan Saxelantrop va 4,4 mln yil ilgari yashagan Ardipiteklarning 
umumiy rivojlanish darajasi bir ekanligini ko‘rishimiz mumkin. Lekin shu 
o‘rinda bizni bir savol qiynaydi. Qanday qilib bor yo‘g‘i 200 ming yil keyin 
vujudga kelgan Avstrolopitek Anamensisning ko‘plab tana va xarakat 
o‘zgarishlarga kelishi va shuning bilan bir qatorda ularning ilk 
Nomo
largacha 
o‘zgarishsiz qolishi masalani yanada chigallashtiradi. Oldinlari ham fanda inson 
evolyusiyasidagi bunday sakrashlar va o‘zgarishlar xaqida ma'lumot bo‘lgani 
bilan ularning aynan qachon ro‘y bergani noma'lum edi. Endilikda fanda biz bu 
xodisalarni qachon ro‘yo bergani va inson evolyusiyasidagi sakrashlarni 
ekologik o‘zgarishlar bilan qiyoslashimiz mumkin.

---

46