О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi о‘zbekiston milliy universiteti

Misol: Masalan, agar quyidagi ma’lumotlar keltirilgan bo‘lsa:
(40 x 10 + 25 x 90/50 x 10 + 10 x 90) x 100% = 189%.
Indekslarning turlari: Kapitallashtirish indekslari (chamalab ko‘rilgan) – ularning qimmatli qog‘ozlari indeksni hisob-kitob qilish uchun foydalaniladigan korxonalar kapitallashuvini o‘lchaydi. Narx indekslari – indeks bazaviy ro‘yxatiga kiradigan kompaniyalar aksiyalarining o‘rtacha arifmetik qiymatlari sifatida hisoblab chiqiladi.
Ushbu indekslar turiga quyidagilar kiradi: eng mashhur Dou Djons sanoat indeksi (DJIA), Dou Djons boshqa indekslari, Tokio fond birjasining Nikkei-225 indeksi. Dunyodagi eng mashhur fond indekslari AQSH Dou-Djons indeksi (Dow Jones Industrial Average) 1897 yil paydo bo‘lgan, hozirgi ko‘rinishda 1928 yildan beri hisoblab chiqiladi. Nomida «sanoat» so‘zi bor ekanligiga qaramay, uning tarkibiga hozirda xizmatlar sohasi kompaniyalari va banklar ham kiradi. 30 ta eng yirik korporatsiya aksiyalari narxining o‘rtacha arifmetik ko‘rsatkichi sifatida hisoblab chiqiladi. Bu Wall Street Journal gazetasi muharriri va Dow Jones & Company kompaniyasi asoschisi Charlz Dou (Charles Dow) tomonidan yaratilgan bir nechta birja indekslaridan biridir.
Standard & Poor's – bozor kapitallashuvi bo‘yicha chamalab ko‘rilgan hamda AQSH ning eng yirik 100 ta va 500 ta korporatsiyalari aksiyalari bo‘yicha hisoblab chiqiladigan indekslar. Bu indekslar oilasiga shuningdek, 90 ta tarmoq indeksi ham kiradi. Hisob-kitob uslubiyatining umumiyligi (bir xilligi) iqtisodiyotning turli sektorlari bo‘yicha ma’lumotlarni osonlik bilan taqqoslash imkonini beradi. Hisob-kitob 1941–1943 yillardan boshlab yuritiladi, boshlang‘ich ko‘rsatkich – 10. S & P-500 quyidagi proporsiyada taqdim etiladigan bozor qiymati bo‘yicha chamalab ko‘rilgan 500 ta korporatsiya indekslarini ifodalaydi: 400 ta sanoat korporatsiyasi, 20 ta transport, 40 ta moliya va 40 ta kommunal kompaniyalar. Uning tarkibiga asosan Nyu-York fond birjasida ro‘yxatga olingan kompaniyalar aksiyalari kiritiladi, lekin, shuningdek, NASDAQ birjasida kotirovka qilinadigan ayrim korporatsiyalarning aksiyalari ham kuzatiladi.
Nasdaq – bu ham butun boshli indekslar oilasi. Yuqori texnologiyali kompaniyalarga ixtisoslashgan shu nomdagi birjada savdo qilinadigan aksiyalar bo‘yicha hisoblab chiqiladi.
Buyuk Britaniya FT-SE 100. Buyuk Britaniyada eng tarqalgan indeks («Futsi 100» deb o‘qiladi va aytiladi), 100 ta aksiya negizida hisoblab chiqiladi. 1984 yilning 3 yanvaridan boshlab hisoblab chiqiladi, boshlang‘ich qiymati – 1000. Tanlanma guruhga kiradigan kompaniyalar Buyuk Britaniya fond bozori umumiy kapitallashuvining 7% ini tashkil qiladi.
Germaniya. Germaniyada asosiy fond indeksi 30 ta aksiya bo‘yicha hisoblab chiqiladigan va kapitallashuv bo‘yicha chamalab ko‘rilgan DAX 30 indeksi hisoblanadi. Elektron tizimda savdolar natijalari bo‘yicha Xetra DAX indeksi hisoblab chiqiladi. U amalda DAX 30 bilan mos keladi, lekin elektron sessiya uzoqroq davom etadi, shu sababli yopilish narxlari jiddiy farq qilishi mumkin. Shuningdek, 320 ta aksiya bo‘yicha kompozit indeks CDAX va DAX 100 ham hisoblab chiqiladi.
Fransiya: Fransiyada asosiy fond indekslari SAS 40 va SAS General hisoblanadi. SAS 40 eng yirik 40 emitentning aksiyalari bo‘yicha hisoblab chiqiladi. 1000 bazasiga asos qilib 1987 yil 31 dekabrdagi indeks qiymati olingan. SAS General 250 ta emitentning aksiyalari bo‘yicha hisoblab chiqiladi.
Yaponiya: Nikkei (Nikkei Dow Jones Average) indeksi Tokio fond birjasida savdo qilinadigan 225 ta aksiya negizida hisoblab chiqiladi. Bu xuddi Dow Jones Industrial Average kabi hisoblab chiqiladigan o‘rtacha arifmetik chamalab ko‘rilmagan indeksdir. 1950 yildan beri chop etiladi. Topix indeksi 1968 yildan beri TFB 1-seksiyasida savdo qilinadigan barcha aksiyalar bo‘yicha hisoblab chiqiladi. Bu chiqarilgan aksiyalar soni bo‘yicha chamalab ko‘rilgan klassik indeksdir.
Agar qatnashchilar va vositalar soni kam bo‘lsa, bozor likvidligi ta’minlanmaydi, bu esa narxlarning keskin pasayib va ko‘tarilib ketishi hamda o‘zgaruvchanlikga olib keladi. Barcha investorlar iqtisodiy ma’noda ham, vaqt nuqtai nazaridan ham xarajatlar minimal bo‘lgan bozordan foydalanishga intiladi. Shu sababli bozor qatnashchilari va vositalari soni bozorni tavsiflash uchun juda muhim hisoblanadi.