O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

Unli tovushlarning tasnifi. 
Unli tovushlarning hosil bo'lishida havo 
oqimi to'siqqa uchramaydi va tovush paychalari titraydi. Har bir unli tovush 
o'zining ovoz toni bilan farq qiladi. Unlilarning talaffuzida tilning harakati, lab-
ning holati, og'izning ochilishi va hokazolar ahamiyatlidir. Nutq organlarining 

---

- 24 - 
holatiga ko'ra unlilarning sifati (tembri) va miqdor belgilari (cho'ziqlik va qis-
qaligi) o'zgaradi. Shu sababli unlilarni artikulyatsion va akustik xususiyatlari, 
sifat va miqdor belgilariga ko'ra tasnif qilinadi. Unlilarning artikulyatsion tasnifi 
chet tilining talaffuziga o'rganishda amaliy ahamiyatga egadir. Bunday tasnif 
tilning harakati, lab va yumshoq tanglayning holatiga asoslanadi. Yumshoq tan-
glayning pastga tushishi natijasida havo burun bo'shlig'i orqali o'tadi va bu ho-
latda burun unlilari yoki nazalizatsiyalashgan (lotincha 
nasalus 
– burun 
bo'shlig'i) unlilar hosil bo'ladi. Bunday nazalizatsiyalashgan unlilar fransuz tilida 
uchraydi.
Til eng faol nutq a'zosi bo'lib, og'iz bo'shlig'ining shakli va katta kichikli-
gi, tilning holatiga bog'liq. Til gorizontal va vertikal harakat qiladi va shunga 
ko'ra unlilar qator va tilning ko'tarilish darajasiga ko'ra tasnif qilinadi.
1) Tilning gorizontal harakatiga ko'ra unlilar til oldi, til o'rta yoki aralash 
va til orqa qator tovushlarga bo'linadi.
Til oldi unlilarining talaffuzida til oldinga harakat qiladi: uning uchi pastki 
tishlarga taqaladi va tilning o'rta qismi qattiq tanglayga tomon yo'naladi. Ba'zi til 
oldi unlilarining talaffuzida til sal orqaga yo'naladi va shu tufayli bunday unli-
larni orqa yo'nalishdagi