O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

SHaxs nazariyalariga zamonaviy qarashlar
SHaxsning 
asosiy 
psixologik 
nazariyalarini 
qisqacha 
ko‘rib 
chiqamiz
.
Amerikalik psixolog G.Ollport va ingliz psixologi R.Kettel tomonidan 
ishlab chiqilgan 
shaxs xislatlari nazariyasi 
shular jumlasidandir.
SHaxs
xislati 
deganda inson tomonidan hayoti davomida uning tajribasi, 
irsiyati va organizmining fiziologik xususiyatlari asosida egallanadigan barqaror 
xossa tushuniladi. SHaxsxislatlariga xarakter xislatlari kiradi.
G.Ollport tan olgan shaxsxislatlarini aniqlash va baholashning usullaridan 
biri chet tilini o‘rganishga, shaxsni har tomonlama ta’riflash mumkin bo‘lgan so‘z-
tushunchani tanlab olishga asoslangan. Tanlab olingan so‘zlarning etarli tarzda 
qisqartirish yo‘li bilan bo‘lishi mumkin bo‘lgan shaxsiy xislatlarning ma’lum 
odamda ularni keyinchalik baholash maqsadida to‘la ro‘yxati tuziladi. 
G.Ollportshaxsiy xislatlarni o‘rganish metodikasini tuzishga xuddi mana shu yo‘l 
bilan erishdi.
SHaxsxislatlarini baholashning R. Kettel tomonidan qo‘llanilgan boshqa 
usulida hozirgi zamon statistikasining murakkab metodi – 
faktorli tahlil
ishlatiladi, 
bu metod o‘zini tahlil qilish, so‘rov o‘tkazish, odamlarning hayotiy kuzatishlari 
natijasida olingan ko‘plab turli ko‘rsatkichlar va shaxsga baho berishni etarlicha 
kamaytirish imkonini yaratadi. Natijada statistik jihatdan mustaqil holatdagi inson 
shaxsining alohida xislatlari bo‘lib hisoblanadigan omillar to‘plami hosil bo‘ladi. 
Ushbu metod yordamida R.Kettel 16 xil turdagi shaxsxislatlarini ajratib tashxis 

---

54 
etishga erishdi. Ularning har biri kuchli va kuchsiz rivojlanganlik darajasini 
anglatuvchi ikkita nomga ega bo‘ldi. Tajribada aniqlangan xislatlar to‘plami 
asosida R.Kettel 16-omilli shaxs so‘rovnomasini tuzib chiqdi.