O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi maktabgacha va boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi qarshi davlat universiteti tabiatshunoslik va uni o'qitish metodikasi fani bo'yicha m a ' ruzalarmatn I

5. Galileo Galiley. Katolik cherkovi mashhur astronom va fizik Galileyni (1564-1642-yillar) ham butun hayoti davomida ta’qib qildi. Piza shahrida tug‘ilgan Galileo 1589-yili universitet professori unvoniga sazovor bo‘ldi. Samo ilmi bilan faol shug‘ullanishi natijasida boshlangan tazyiqlar uni avval Paduya universitetiga, 1610-yili esa Florensiyaga ketishga majbur qildi. Olim o‘zi kashf qilgan oddiy, 30 marta kattalashtirib ko‘rsatadigan teleskop yordamida ko‘plab yulduzlarni, Oy ustidagi tog‘ga o‘xshash jismlarni, Yupiterning 4 ta yo‘ldoshini, Veneraning fazalarini, Quyosh dog‘larini kashf qildi. Venetsiya ibodatxonalaridan birining ustiga o‘rnatilgan Galiley teleskopidan istagan kishi osmondagi jismlarni tomosha qilishi mumkin edi.
Galiley o‘z asarlarida Kopernik va Jordano Bruno kashfiyotlarini to‘liq tasdiqladi. Rim papasi 70 yoshli olimni inkvizatsiya sudiga berdi. Sud esa Galileyni o‘z maslaklaridan voz kechishga majbur qildi. Olim gunohkorlar kiyimida tiz cho‘kib "tavba-tazarru" qildirildi. U umrining oxiriga qadar cherkov nazoratida quvg‘inda yashadi.
Rim papasi Ioann Pavel II tomonidan 1979-1980-yillari Galileyni sud qilgan inkvizatsiya sudi hujjatlari qayta ko‘rib chiqildi va olim gunohsiz deb topildi. Shunday qilib, katolik cherkovi o‘zining ko‘psonli "xatolari"dan birini tan olishiga uch asrdan ko‘proq vaqt kerak bo‘ldi.


Koinot tuzilishi. Quyosh tizimi va uning elementlari
K oinot deganda, biz cheksiz dunyoni, uning juda ko‘p turli-tuman jismlari va maydonlarini tushunamiz. Koinot tuzilishini o‘rganuvchi fan kosmologiya bo‘lsa, koinotdagi osmon jismlari va jismlar tizimining hosil bo‘lishi va rivojlanishini o‘rganadigan fanga kosmogoniya deyiladi. Koinot fazo va vaqtda cheksiz. Kuzatish va o‘rganish qo‘lay bo‘lgan koinotning qismi metagalaktika deyiladi. Metagalaktika tarkibiga galaktika deb ataladigan juda ko‘p yulduzlar, yulduzlar tizimi va boshqa turli xil osmon jismlari kiradi.
Metagalaktikaga bizning galaktika ham kiradi. Uning tarkibida esa Quyosh va uning atrofida aylanib yuruvchi planetalar va boshqa jismlar (asteriodlar, meteoritlar) Quyosh tizimini tashkil etadi. Galaktikalar va yulduzlar orasidagi masofalar juda katta bo‘lganidan astronomiyada o‘lchov birligi qilib yorug‘lik yili qabul qilingan. Bir yorug‘lik yili yorug‘lik nuri bir yilda bosib o‘tadigan masofani ko‘rsatadi. Bundan kichik birlik astronomik birlik bo‘lib, u Yerdan Quyoshgacha bulgan 150 mln km masofaga teng. Bu masofani esa yorug‘lik 8 minutda bosib o‘tadi.