O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov kompyuter ta’minoti

 
DVD18
— sig’imi 17 Gbayt; bu ikki qavatli yoziladigan ikki tomonlama 
diskdir.
Ularda eng yuqori o’qish tezligi hozircha 1400 Kbayt/s dan oshmaydi. Tayyor 
maxsulot sifatida hozir faqat bir tomonlama o’qiydigan diskovodlar chiqarilmoqda, 
DVD10 va DVD18 disklarini ishlatganda ularni qo’lda teskarisiga aylantirishga 
to’g’ri keladi.
Qayta yoziladigan disklarga kelsak (DVD-RAM va DVD-R), ularning 2, 6—
9, 4 Gbayt sig’imli birinchi modellari bozorda 1997 yil oxirida paydo bo’ldi.
ODY larning asosiy afzalliklari: 
• yig’uvchilarni almashinishi va kompaktligi (ixchamligi); 
• katta ma’lumot sig’imi; 
• CD va o’qish-yozish kallaklarining yuqori ishonchliligi va ko’pga chidashi (50 
yil); 

---

112 
• kirlanishlarga va silkinishlarga kichik sezgirligi (MDY larga nisbatan); 
• elektromagnit maydonlarga sezgirmaslik.
ODY lar uchun asosiy lokal interfeyslar bo’lib EIDE va SCSI interfeyslari xizmat 
qiladi.
HD DVD (yuqori aniqlikdagi raqamli universal disk) – DVD disklarga 
nisbatan yuqori aniqlik va hajmga ega. HD DVD disklar DVD disklarga qaraganda 
5 marotoba ko’proq axborotni saqlaydi. HD DVD disklardagi axborotlar bir qatlamli 
diskda 15 Gb, ikki qatlamli diskda 30 Gb ni tashkil qiladi.
Blu-ray Disc, BD (ingl. blue ray — havo rang nur va disc — disk;) — optik 
disk tashuvchi formati bo’lib, raqamli axborotlarni hamda yuqori aniqlikdagi 
videomateriallarni kattazichlikda yozish imkonini beradi. Blu-ray Disc dagi 
axborotlarni o’qishda qisqa to’lqinli lazer (405 nm) dan foydalaniladi. Ushbu 
disklardagi axborot hajmi bir qatlamli diskda 25Gb, ikki qatlamli diskda 50 Gbni 
tashkil qiladi 
Magnitooptik disklardagi yig’uvchilar 
Qayta yoziladigan magnitooptik disklar (CC-E—Continuous Composite 
Eresable) ma’lumotlarni magnit kallak bilan yozishda disk sirtini maholliy qizdirish 
uchun lazer eurini ishlatadi. Ma’lumotni o’qish kichik quvvatli lazer nuri bilan 
bajariladi.
Yozish-o’qish 
jarayonlarining 
mohiyati 
quyidagicha 
asoslangan. 
Magnitooptik disk sirtidagi aktiv qatlam faqat yuqori haroratda magnit kallagi bilan 
qayta magnitlanishi mumkin. Bunday xarorat (yuzlab graduslar) uzunligi 0, 1 mks 
ga teng bo’lgan lazer impulsi bilan hosil qilinadi. Ma’lumotni o’qishda, disk 
yuzasidan kaytgan lazer nurining qutblash vektori aktiv qatlamning magnitlangan 
uchastkasi yo’nalishiga bog’liq ravishda, o’zining yo’nalishini bir necha gradusga 
o’zgartiradi. Kutblanish yo’nalishining o’zgarishi mos datchik bilan qabul qilinadi.
Bir marta yoziladigan magnitooptik disklari (CC-WORM-Continuous 
Composite Write Once Read Many) oddiy magnitooptik yig’uvchilarga o’xshash 
bo’lib, farqi shundaki, ularda diskning nazorat yo’lkalariga maxsus belgilar 
ko’yiladi, bu belgilar o`chirishni va diskka qayta yozishni bartaraf etadi.

---

113 
Magnitooptik yig’uvchilarda ma’lumotni yozish odatda ikki marta o’tishda 
amalga oshiriladi, shuning uchun yozish tezligi o’qish tezligidan birmuncha 
kamroqdir. Zamonaviy magnitooptik disklarning sig’imi 2, 6 Gbaytgacha etadi 
(yaqin vaqtlar ichida 5, 2 Gbay-tli CC-E diski kutilmoqda), murojaat qilish vaqti 50 
dan 150 ms gacha, o’kish tezligi sekundiga 3000 Kbaytgacha. Lekin qayta 
yoziladigan diskovodlar juda qimmatdir (ming dollardan oshiqroq).
Hozir qayta yoziladigan CD-RW (Re Writeble) tipidagi kompakt-disklar 
paydo bo’ldi, ular yozish uchun 
*
2 va uo’ish uchun *6 tezlik juftligiga ega; ular 
ommaviy qo’llanilmoqda va CD-WORM va CD-R larni jadal siqib chiqarmoqda. 
Ko’pgina mutaxassislar ularni CD va DVD orasidagi ko’prik deb hisoblamoqdalar.