O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov kompyuter ta’minoti

2-§. 
Kompyuterning arxitekturasi va ishlash prinsiplari 
Kompyuterning arxitekturasi. 
1945 yilda birinchi kompyuterlar 
yaratilayotgan vaqtda taniqli amerikalik matematik Djon fon Neyman 
kompyuterning axborotni qayta ishlovchi universal va samarali qurilma bo’lishi 
uchun qanday qismlardan iborat bo’lishi kerakligini sezgan. Bu kompyuter 
qurilmasining asoslari fon Neyman printsiplari deyiladi. Avvalambor fon Neyman 
printsiplariga asosan kompyuter quyidagi qurilmalarga ega bo’lishi kerak:
1.
Arifmetik-mantiqiy qurilma- Arifmetik-mantiqiy amallarni bajarish 
uchun;
2.
Dasturlarni bajarilishini tashkil etuvchi boshqarish qurilmasi; 
3.
Dasturlar va ma’lumotlarni saqlash uchun xotira; 
4.
Axborotlarni kiritish va chiqarish uchun tashqi qurilma 

---

12 
Kompyuter xotirasi raqamlangan bir qancha katakchalardan iborat bo’lib, 
ularning har birida qayta ishlanayotgan ma’lumot yoki dasturlarning instruktsiyalari 
joylashgan bo’lishi mumkin. Xotiraning barcha katakchalari kompyuterning boshqa 
qurilmalari uchun ham qulay bo’lishi zarur.
Kompyuter arxiterturasi ya’ni qurilmalari o’rtasidagi bog’liqlik ko’rsatilgan 
(bitta chiziq boshqarish aloqalarini, ikkita chiziq – axborotli aloqani bildiradi):
Ko’pgina zamonaviy kompyuterlar ikki va undan ortiq sathlardan iboratdir. 
Nolinchi sath – bu kompyuterning apparat taminoti sathi xisoblanadi. Raqamli 
mantiqiy sath, ya’ni nolinchi sath ob’ektlari ventillar (ya’ni uzgich-ulagichlar) deb 
ataladi. Ular yordamida I(и), ILI,(или)б NET(нет) (AND, OR, NOT) kabi oddiy 
mantiqiy funktsiyalar bajariladi.