O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Azlarova yengil sanoat texnologiyasi

43-rasm. 
Qolipni 
grafik 
tasvirlash
68
 

---

177 
 
Ommaviy  ishlab  chiqarish  uchun  poyabzal  qoliplarini  loyihalash,  asosan, 
qolipning  tag    yuzasini  (patakni),  uning  gabarito‗lchamlarini,  bo‗ylama-vertikal  va 
.gorizontal proyeksiyalarini grafik ravishda tasvirlashdan iborat bo‗lib, shu chizmalar 
vao‗lchamlarga asoslanib  yog‗ochdan  etalon qolip modellashtiriladi. 
Qolipning  asosiyo‘lchamlarini  o‘zgarishi.  Poyabzal  turiga  va  poshna 
balandligiga  qarab  qolipning  asosiyo‗lchamlarini  o‗zgarishi  Davlat  standartida 
keltirilib, u quyidagilardan iborat; patakning kengligi yozgi ochiq poyabzallar uchun 
0,68  Lo.p  kesimida  1  mm  ga  va  0,18  Lo.p  kesimida  2  mm  ga  kengaytiriladi;  issiq 
botinka va etiklar uchun 0,55 Lo.p kesimidagi quchoqo‗lchamlari tegishli ravishda 10 
va  15  mm  ga  oshiriladi;  sandaletlar uchun  shu kesimdagi quchoqo‗lchami  5  mm  ga 
oshiriladi.  Poshna  balandligi  30—40  mm  poyabzallar  uchun  mo‗ljallangan 
qoliplarning  patak  kengligini  0,68  Lo.p  va  0,18  Lo.p  kesimlarida  2  mm  ga;  50—60 
mm balandligi uchun 0,68 Lo.p da 4 mm ga va 0,18 Lo.p da esa 3 mm ga; 70-80 mm 
balandligi uchun 0,68 Lo.p, da 5 mm va 0,18 Lo.p da 4 mm  ga qisqartiriladi. Tum-
shuq qismining balandligi hn  yozgi ochiq poyabzal uchun mo‗ljallangan qoliplarda 2 
mm ga orttiriladi, erkaklar yozgi poyabzali uchun esa 2 mm ga kamaytiriladi. 
Qolipning  bo‗ylama-vertikal  kesimini  tovon  konturi  erkaklar  issiq  poyabzal, 
yopiq  poyabzallar    qolipiga  nisbatan  5  mm  qo‗yma  bilan  quriladi,  ya‘ni  gulchin 
balandligi  nuqtasidan  boshlab  tashqariga  silliq  ravishda  qayriladi;  qolgan  guruhlar 
uchun  bu  qayrilish  2,5  mm  ni  tashkil  qiladi.  Shu  bilan  birgalikda  qolipning  tovon 
qismining balandligi ham oshiriladi. 
Qoliplarni  (unifikatsiyalash)  bir    shaklga  keltirish.  Unifikatsiyalash  asosida 
poyabzallarni  yosh-jinsiy  guruhi,  qiyofasi  va  qoliplarning  tovon  qismini  ko‗tarilish 
balandligi  jihatdan qolipning aniq tasnifi yotadi. 
Poyabzal      keng  assortimentini  quyma  detallar  (bikir  dastak,  qo‗ygich,  yarim 
patak,  taglik  va  poshnalar)  bilan  ta‘minlash  uchun  qolipning  tanasi  0.5  Lo.p 
kesimigacha    izi    va    bo‗ylama-vertikal  profili  esa  —  0,62  Lo.p  kesimigacha 
unifikatsiyalashtiriladi.  Shu  maqsadda  qolipni  uchta  yonma-yon  to‗laliklari  ham 
unifikatsiyalashgan  o‗rta  to‗lalikda  tayyorlanadi.  Qoliplarni  unifikatsiyalash  qolip 

---

178 
 
xo‗jaligini  va  korxonalardagi  press  formalar  sonini  sezilarli  qisqartirishda  va 
poyabzal korxonalarini avtomatlashtirish imkonini beradi.