Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti begbutayev a. E., Yusupov r. M

Infrastructure as a Service
(IaaS) – xizmat sifatida infrastruktura.
Istemolchi ushbu bulutli hisoblash modelida ishlov berish vositalarini 
boshqarish va saqlash, fundamental hisoblash resurslari (virtual serverlar va 
tarmoq infrastrukturalar) nazorat qilish huquqiga ega. Bunda istemolchi oʻzining 

---

164 
CRM, Email, Office, 
ERP(1C), HRP 
Execution runtime, 
database, web 
server, development 
tools 
Virtual machines, 
servers, storage, load 
balancers, network 
xoxishiga koʻra operatsion tizimlar va dasturlarni mustaqil tarizda oʻrnatish 
mumkin. Shunda isteʻmolchi abstrak hisoblash kuchi (server vaqti, disk maydoni 
va tarmoq kanallarni oʻtkazish qobilyati) yoki autsorsing IT- infrastrukturalardan 
foydalanish mumkin.
Isteʻmolchi bulut infrasutrukturasini asosini boshqarmaydi, lekin operasion 
tizim, saqlanayotgan va tarqalgan ilovalarni boshqarish imkoniyatiga ega. Bulutli 
maʻlumotlar markazi yoki maʻlumotlarga ishlov berish markazida (SОD) 
quydagilar joylashtirilgan boʻladi: fizik uzkunalar yoki hardware (serverlar, 
malumotlar saqlash bazasi, ish stansiyalar), tizimli dasturiy taʻminot (OS, 
virtualizatsiya vositasi, avtomatizatsiya) instrumental va amaliy DT, uskunalarni 
boshqarish tizimi (Equipment management systems), tarmoq infratuzilmasi 
(Network infrastructure): marshutizator va kommutatorlar (routers and switches) 
fizik uskunalarni ulash va birlashtirish uchun. Shu jumladan tizim muxandisi 
taminoti malumotlar markazi ishini normal taminlaydi (Systems of engineering 
support).
7.3-rasm Servis modellari
SaaS tuzilmasi boʻyicha xar xil turdagi bulut ilovalari xizmat koʻrsatadi. (7.4-
rasm). Bular Business Apps, Office Web Apps, Management Apps, 
Communications, Security va boshqalar. SaaS AQSh da keng tarqalgan 
hisoblanadi, eng koʻp tarqalgan bulutli ilovalarga quydagilar kiradi: CRM 
(mijozlar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlarni boshqarish tizimi), HRM (kadrlar va 
hodimlar bilan ishlash tizimi), ERP (resurslar va tashkillashtirish tizimi, misol 

---

165 
uchun 1C), offis ilovalari, kommunikatsiya manbai va boshqalar. Dunyo 
miqiyosida Salesforce.com kompaniyasi CRM bulutli ilovalarni tarqatishda 
yetakchi hisoblanadi. Kommunikatsiya vositalaridan biri elektron roʻyxat (misol 
uchun, Gmail), avdio va video chatlar (misol uchun, Microsoft Lync Online), bulut 
servisi (Mobile Device Manegement – mobil qurilmani boshqarish). Bulutli 
servisda MDM mobil qurilmasi orqali korparativ tizimlar bilan ishlash uchun 
moʻljallangan.
MDM bulutli tizimi boshqaruvida ishlaydigan xar – hil turdagi mobil 
qurilmalarga ilovalar yani agentlar oʻrnatiladi. Bu ilovalar oʻz oʻrnida 
markazlashgan mobil qurilmalarni sozlashda bulut xizmatidagi SaaS korparativ 
tarmogʻiga kirish imkoniyatini beradi. Bulut kommunikatsion vositalari boshqa 
SaaS bulutli xizmati orqali integratsiya qilinadi, misol uchun, CRM+MDM, Office 
Web Apps+Lync Online, Google Docs, Gmail, Hangouts va boshqalar. Saas ning 
asosiy istemolchilari kichik va oʻrta biznes tashkilotlari hisoblanadi. Koʻpgina 
SaaS – ilovalar xodimlarni hamkorlikda faoliyat yurutishi va qoʻllab quvatlashi 
uchun tadbiq etilib, ularni umum masalalarni birgalikda yyechimini topishga 
undaydi. SaaS – ilova arxetekturasi yagona nusxali ilovalarni serverda ishga 
tushiriladi, koplab istemolchlarga multijara (Multi - tenant) sifatida xizmat qiladi. 
Xar bir bajarilayotgan ish jarayonida istemolchiga oʻz virtual nusxa ilovasi taqdim 
etiladi.