Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti begbutayev a. E., Yusupov r. M

Oʻralgan juftlik toifadagi kabellar turining koʻrsatkichlari 
(ISO/IEC 11801 = EN 50173) 
3.3- jadval. 
Toifa 
Oʻtkazish kengligi 
Qoʻllanilishi 
3 
16 MGts gacha 
Ethernet, Token-Ring, telefon 
4 
20 MGts gacha 
Ethernet, Token-Ring, telefon 
5 
100 MGts gacha 
Ethernet, ATM, FE, Token-Ring, telefon 
6 
200/250 MGts gacha 
GigaEthernet, Ethernet, ATM, FE, Token-
Ring,
7 
600 MGts gacha 
GigaEthernet, Ethernet, ATM, FE, Token-
Ring 
3.4-jadval. 
Kabel tizimi
Qoʻllanilishi
Talab
Gorizontal 
Qavat/joylashuv 
chegarasi 
boʻyicha 
qurilmalar birlashuvi 
Turlanish, ishonchlilik, 
universallik 
Vertikal 
Bino boʻylab birlashuv 
Sigʻim, ishonchlilik 
Kampus tarmoq 
Hisoblash 
kompyuter 
tarmogʻining 
bino 
boʻylab birlashuvi 
Sigʻim, ishonchlilik 
Gorizontal kabel aloqa tizimi quyidagilardan tashkil topgan: 
•
Aloqa kabeli 
•
Rozetkalar 
•
Patch-panel (koʻp sonli portlardan iborat rozetkalar) 
•
Patch-cord (vilkalar(konnektor) orqali aktiv va passiv qurilmalarni 
birlashtiruvchi kabellar) 
•
Boshqa qurilmalar (ustun va krosslar) 

---

32 
Kabellarni qirqish, ishlov berish va konnektorga mahkamlashda maxsus 
asbob – “Siquuvchi ombur” dan foydalaniladi. (3.3-rasm.) 
3.3-rasm. Siquvchi asbob RJ-45 
Patch-cord kabellarni tayyorlash uchun juftli oʻrama kabellarida qanday 
bajarilishini koʻrib chiqamiz. Dastlab bu turdagi kabellarning ulanish qoidalarini 
bilishimiz zarur.
1.
Internet uchun kompyutyerdan HUB ga RJ-45 (8P8C) juftli oʻrama 
kabelining mos keluvchi rangli simlar sxemasi (lan): (3.4-rasm. A, B) 
3.4-rasm. A variant – lan kabel 
3.4-rasm. B variant – utp kabel 
2.
Kompyutyerda kompyuterga boʻlsa: (3.5-rasm.) 

---

33 
3.5-rasm. 
CAT5 kategoriyali (100 Mbit/s gacha tezlikda) oʻrama juftli kabellarda 
signallarning uzatilishida faqat ikki juft simlargina ishlatiladi. Bir jufti signal qabul 
qilish uchun, ikkinchisi esa kompyuter tarmoq kartasiga RJ-45 razyomli oʻrama 
juftli kabellar orqali Hub, swich yoki router qurilmalariga signal joʻnatish uchun 
foydalaniladi. (3.6-rasm.) 
3.6-rasm. Kompyuterning tarmoqqa ulanish tuzilmasi 
WINDOWS OT lokal tarmoqni sozlash va ishlatish uchun juda qulay. 
Tarmoq bilan ishlashdan avval, agar Sizning kompyuteringiz lokal tarmoqqa 
ulanmagan boʻlsa, sozlash ishlari olib boriladi. Kompyuter tarmoqda ishlashi 
uchun uni sozlash jarayoni quyidagicha: 
Avvalo kompyutyerda tarmoq plata (karta) borligiga ishonch hosil qilish 
darkor. RJ-45 razʻyomiga maxsus konnektor orqali kabellar ulanadi.(3.7-rasm). 
Boot Rom mikrosxemasi tarmoqdagi boshqa kompyutyerdan foydalanib, 
operatsion sistemani yuklash imkonini beradi. Simlar HUBlarga ulanib tarmoq 
hosil qilinadi. 

---

34 
3.7-rasm. Tarmoq plata (karta) va konnektor 
3.
Optik (Shisha) tolali kabel (fider-optic cable). Eng ishonchli va tez, shu 
bilan birga juda qimmat kabel turi. Oraligʻi 100 km masofadagi tarmoq uchun 
qoʻllaniladi. Oʻtkazish tezligi: 2 Gbit/sek. (3.8-rasm.) 
Shisha tolali kabel — bu yuqorida koʻrib chiqilgan ikki kabel turlaridan 
tubdan farqlanuvchi kabel. Bu kabel turida axborot elektr signali koʻrinishda emas, 
yorigʻlik koʻrinishida uzatiladi. Bu turdagi kabelning asosiy elementi — shaffof 
shisha tola boʻlib, u orqali yorugʻlik juda katta masofalarga (oʻnlab kilometrgacha) 
kam (sezilarsiz) soʻnish bilan uzatiladi. Shisha tolaning tuzilishi juda oddiy boʻlib, 
u koaksial elektr kabel tuzilishiga oʻxshash. Faqat markaziy mis sim oʻrniga bu 
kabel turida ingichka (diametri 1—10 mkm atrofida) shisha tola ishlatilgan, ichki 
himoya qoplama oʻmiga esa, yorugʻlikni shisha tola tashqarisiga tarqatmaydigan 
shisha yoki plastik qoplamadan foydalanilgan. 
Shisha tolali kabel toʻsiqlardan himoyalanish va uzatilayotgau axborotni sir 
boʻlib qolish koʻrsatgichlari yuqori darajaga egaligi bilan ajralib turadi. Hech 
qanday tashqi elektromagnit toʻsiq nurli signalni oʻzgartira olmaydi, signalni oʻzi 
esa, hech qanday elektromagnit nurlanish hosil qilmaydi. 
Tarmoqdan ruhsat etilmagan axborotni olish uchun kabelga mexanik ulanish 
amalda mumkin emas, chunki bunday ulanish tufayli kabelni butunligi buzilib, 
ishga yaroqsiz boʻlib qoladi. Nazariy jihatdan bunday kabelni signal oʻtkazish 
yoʻlagi 10
12
Gs.gacha yetadi, boshqa turdagi elektr kabellarga qaraganda, bu juda 

---

35 
ham yuqori koʻrsatgich. Shisha tolali kabel narxi yil sayin arzonlashib, hozirgi 
vaqtda taxminan ingichka koaksial kabel narxi bilan tenglashib qolgan. Biroq, bu 
holda maxsus qabul qiluvchi va uzatuvchi qurilmalardan foydalanish kerak. Bu 
qurilmalar yorugʻlik signalini elektr signaliga va teskariga oʻzgartirib berishi uchun 
xizmat qiladi. Bunday qurilmalar tarmoq narxini sezilarli darajada oshirib 
yuboradi. 
Mahalliy tarmoqlarda foydalaniladigan chastotada shisha toladagi signalning 
soʻnishi, odatda, taxminan 5 dB/km tashkil qiladi, past chastotali elektr kabel 
koʻrsatgichiga toʻgʻri keladi. Shisha tolali kabelda signalni kabel orqali uzatish 
chastotasi oshishi bilan signalni soʻnishi juda kam boʻladi. Yuqori chastotada 
(ayniqsa, 200 MGs. dan yuqori) uning ustunligi shubhasiz va hech qaysi elektr 
kabel turi raqobat qila olmaydi. Lekin shisha tolali kabelning ham baʻzi bir 
kamchiligi mavjud. Ulardan eng asosiysi — yigʻish (montaj) ishlarining 
murakkabligi. Razyomlarni oʻmatishni mikron aniqlikda amalga oshirish lozim, 
shisha tolani uzish aniqligi va uzilgan yuzani shaffoflash aniqligidan razyomdagi 
signalning soʻnish koʻrsatgichiga oʻta bogʻliq. Razyomlarni oʻmatish uchun 
kavsharlanadi (сварка) yoki maxsus gel yordamida yopishtiriladi. Gelning 
yorigʻlik sinish koeffitsiyenti shisha tolaning yorigʻlik sinish koeffitsiyentiga teng 
boʻladi. Har qanday holatda ham bu ishlami amalga oshirish uchun maxsus