O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi jizzax politеxnikа instituti mexanika

nazroat uchun savollar:

1. 
   Kuch massalarini keltirishni qanaqangi usullarini bilasiz? Harakat rejimlari nima?.
   
2. 
   Mexanizmni muvozanatlashning mohiyatini tushuntirib bering.
   

6 – Amaliy mashg’ulot


Mavzu: PОG`ОNАLI MURАKKАB TISHLI UZАTMАLАRNING KINЕMАTIKАSI.


Reja:

1. Tishli ilashma geometrik o’lchamlarini hisoblash.

2. Evolventali tishli ilashma tasvirini chiqarish.

Uzluksiz aylanma harakatni bir valdan boshqasiga berilgan uzatish nisbati bilan uzatish ko’pincha tishli mexanizmlar yordamida amalga oshiriladi. Tishli mexanizmlar yuqori darajada ishonchli ishlashi va berilgan qonunni aniq bajarishi tufayli mashinasozlik va asbobsozlikda juda keng qo’llaniladi. Agar vallarning aylanish o’qlari parallel bo’lsa, g’ildiraklarikning aksiodalari tsilindrlar bo’lgan tsilindrsimon tishli uzatma qo’llaniladi. Bunday mexanizmlar tekis mexanimzlar turkumiga kiradi. Tishli uzatmalarni loyihalashda kesuvchi asbob-reyka boshlang’ich yasovchi konturining bo’luvchi to’g’ri chizig’i g’ildirakning bo’luvchi aylanasiga nisbatan qanday joylashuvchini ifodalovchi siljish koeffitsientlarini (x) tanlash bilan boshlanadi.

Bu holat uch xil bo’lishi mumkin:
1.Bo’luvchi chiziq bo’luvchi aylanaga urunma tarzdi joylashishi - xq0;
2. Bo’luvchi chiziq bo’luvchi aylanadan uzoqlashtirilgan holda joylashga - x › 0;
3. Bo’luvchi chiziq bo’luvchi aylanani kesib o’tsa – x ‹ 0.
Uzatmaning asosiy ko’rsatkichlari bu koeffitsientlarni to’g’ri tanlashga bog’liqdir. Bu koeffitsientlarni tanlash usullari adabiyotlarda batafsil yoritilganligi sababli qo’llanmada bayon etilmagan. Tishli g’ildiraklarning geometrik o’lchamlari va umumiy ilashmasi tishli g’ildiraklardagi tishlar soni z₁ va z₂ hamda ilashma modullishga m qarab topiladi.
misol (6.1-shakl). Qo’yidagi ma’lumotlar bo’yicha tishli ilashmali uzatma hisoblansin va ilashma tasviri chizilsin. Berilgan: z₁ q 13 , z₂ q 21 va m q 10 mm.

1. 
   Uzatishlar nisbatini hisoblaymiz
   

(6. 1)

2. 
   Topilgan uzatishlar nisbatining qiymati bo’yicha 1- ilovadan berilgan tishlar soniga asosan siljish koeffitsientlarini aniqlaymiz.
   

z₁ q 13 va z₂ q 21 lar uchun x₁ q 0,694, x₂ q 0,384.

3. 
   Ilashish burchagining involyutasini hisoblaymiz
   

, (6.2)
bu erda: α q 20^o reykali dastgoh profilining burchagi
(tg20^o q0,364)
invα - evolventa funktsiyasi, 1- ilovadan inv 20^o q 0,0149