O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Jizzax viloyat kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi

To‘yingan gaz bosimi. Bu ko‘rsatkich yilning sovuq kunlarida
dvigatelning silindrlariga gazning ishonchli uzatilishiga ta’sir
qiladi. Masalan, –30°C haroratda bu bosim 0,07 MPa dan past
bo‘lmasligi lozim. Bundan pasayib ketsa, gazning ballondan uzluksiz
uzatilib turilishi buziladi. Bug‘ bosimi 45°C da 1,6 MPa dan
oshib ketmasligi kerak, chunki avtomobillarda ishlatiladigan gaz
ballonlari ko‘pi bilan shunday bosimga mo‘ljallangan.
Suyuq qoldiq. Gaz tarkibida 40°C haroratda suyuq qoldiq
bo‘lmasligi kerak.
Gaz tarkibida oltingugurt, ishqorlar va erkin suvning bo‘lishi.
Gazda oltingugurt miqdori ortib ketsa, yonilg‘i apparatiga
o‘tib, u quvur o‘tkazgichlarning kesimini toraytiradi va rezina-texnika
detallarini yemiradi. Oltingugurt dvigatelning silindrlarida
yonib, ishlatilgan gazlarning zaharlilik darajasini oshiradi. Uning
miqdori massa bo‘yicha 0,015 foizdan oshmasligi lozim. Ishqorlar
va erkin suv umuman bo‘lmasligi kerak.
4. 3. Siqilgan gaz
Siqilgan gaz suyultirilgan gazdan farqli ravishda normal harorat
va istalgan yuqori bosimda o‘zining gazsimon holatini saqlab qola-
93
di. Gaz faqat o‘ta sovitilganidan keyingina (–62°C dan past) suyuqlikka
aylanadi. Avtomobillarda yonilg‘i sifatida 20 MPa gacha siqilgan
tabiiy gazdan foydalaniladi. Tabiiy gaz gaz konlaridan olinadi.
Uning asosiy komponenti – metan. Siqilgan gaz yonganida, katta
massa birligida – 49800 kJ/kg issiqlik ajralib chiqadi, biroq zichligi
juda kam (0°C va atmosfera bosimida 0,0007 g/sm3) bo‘lganligidan
hattoki 20 MPa gacha siqilgan tabiiy gaz yonganida hajmiy issiqligi
7000 kJ/m3 dan oshmaydi, ya’ni suyultirilgan gazning hajmiy
issiqligidan kamida 3 barobar kam. Yonganida chiqadigan hajmiy
issiqlik miqdorining kam bo‘lishi avtomobilda hattoki yuqori bosimda
ham yetarli miqdorda gaz saqlanishiga imkon bermaydi. Shu
sababli siqilgan tabiiy gaz bilan ishlaydigan gaz ballonli avtomobillarda
zaxira yo‘l benzin yoki suyultirilgan gaz bilan ishlaydigan
avtomobillarga nisbatan ikki barobar kichik. Metanning tadqiqot
yo‘li bilan aniqlangan oktan soni 110 atrofida. Siqilgan tabiiy gazning
zaxira miqdori ko‘p va u arzon bo‘lganligidan benzin o‘rniga
bu gazdan foydalanish maqsadga muvofiqdir (ayniqsa, shahar ichida
va shahar atrofiga qaytnaydigan transportlarda).