O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Jizzax viloyat kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi

Parafinli uglevodorodlar (CnH2n + 2) neftning asosiy massasini
tashkil etadi. Bu turdagi uglevodorodlar jumlasiga quyidagilar kiradi:
gazsimon uglevodorodlar (metan CH4 – dan boshlab), suyuq
(pentan C5H12 – dan boshlab) va qattiq yoki n – parafinlar (geksadekan
C16H34 – dan boshlab). Gazsimon va qattiq uglevodorodlar
suyuq uglevodorodlarda erish xususiyatiga ega bo‘lib, harorat
ko‘tarilishi yoki bosim pasayishi bilan ulardan gazsimon qismi
ajralib chiqib, harorat pasayishi bilan yana qattiq holga o‘tadi.
Normal narafinli uglevodorodlar oksidlanishga turg‘un.
Ammo
yuqori harorat (250–300°C) ta’siriga chidamsiz bo‘lib,
osongina oksidlanadi va portlab yonadi, shu sababli foydalanish
uchun yaroqsiz hisoblanadi. Ammo shu xossalari tufayli ular tez11
yurar
dizel dvigatellari uchun mo‘ljallangan yonilg‘i tarkibiga kiritiladi.
Neft mahsulotlari tarkibida n-parafinlardan tashqari, izomer uglevodorodlar
(i-parafinlar) ham bo‘ladi, ularning formulasi bir xil
ko‘rinishda bo‘lib, faqat atomlarining fazoviy joylashuvi bo‘yicha
bir-biridan farqlanadi.
Izoparafinlar xususiyatlari bo‘yicha n-parafinlardan farq qiladi.
Jumladan, i-parafinlar mo‘tadil haroratlarda oksidlanish xususiyati
yuqori, ammo harorat ortishi bilan oksidlanish jarayoni tezligi
sekinlashadi va yuqori haroratli uchastkalarda n-parafinlarga nisbatan
turg‘unligi yuqori bo‘ladi. n va i-parafinlarning bu xususiyatlari
yonilg‘ilarning ekspluatatsion xossalariga sezilarli darajada
ta’sir ko‘rsatadi. Dizel dvigatelining ravon ishlashini ta’minlash
uchun dizel yonilg‘isi tarkibida n-parafinlar bo‘lishi; benzinlarning
detonatsiyaga qarshi xossalari yuqori bo‘lishi uchun uning tarkibida
i-parafinlar bo‘lishi lozim.
Shu bilan birga, parafinli uglevodorodlarning qotish harorati
yuqori, shu sababli qishki dizel yonilg‘ilari va moylari tarkibida
ularning miqdori cheklangan.
Neft va qayta ishlash mahsulotlari tarkibidagi parafinlarning
umumiy miqdori 50–60 foizni tashkil etadi, shuning bilan birga,
neft mahsulotlari tarkibida neftni 150°C gacha qizdirganda ajraladigan
parafin fraksiyalari ko‘p miqdorda bo‘ladi.
Parafinlarning molekular massasi ortishi bilan birga, ularning
zichligi, alangalanish va qaynash haroratlari ham ortadi.
Yonilg‘i va moylar tarkibidagi parafinlar yuqori kimyoviy
turg‘unlikka ega bo‘ladi. Odatdagi sharoitlarda ular ko‘pchilik reagentlar
bilan kuchsiz ta’sirlashadi, xona haroratida birikish reaksiyasiga
kirishish xususiyatiga ega emas.