O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi j. Kulmuxamedov, Sh. Erbekov, K. Ibragimov, S. Raximberdiyev, D. Musayev

3.2. OLDINGI KO‘PRIK BIRIKMALARINI
DIAGNOSTIKALASH, SOZLASH VA TA’MIRLASH 
ISHLARI TXK HAMDA JT DAVRIDA BAJARILADIGAN 
ISHLAR 
Ishlash jarayonida eng ko‘p yediriladigan oldingi ko‘prik de-
tallaridan shkvoren va burash mushti vtulkasi hisoblanadi. Diag-
nostikalash natijalariga ko‘ra bu detallar yangisiga yoki ta’mir-
langaniga almashtiriladi. 
Zamonaviy oldingi ko‘prigi yetaklovchi avtomobillarda esa 
g‘ildiraklarning og‘ish va kronshteynning o‘rnatish burchaklari 
me’yoridan farq qilsa, kronshteyn yangisiga almashtiriladi. 
Yuk avtomobillarining yaqinlashuv burchagini ko‘ndalang 
rul tortqilari uzunligini o‘zgartirish yo‘li bilan, chervyakli rul 
meхanizmli yengil avtomobillarni ikki yon tomondagi tortqilar-
a) 
b) 

---

69 
dan birini, reykali rul meхanizmli yengil avtomobillar uchun har 
bir g‘ildiragining og‘ish burchagi, ularni sozlovchi rul tortqila-
rining uzunligini o‘zgartirish yo‘li bilan sozlanadi. 
Orqa g‘ildiraklari etaklovchi avtomobillar harakatlanishida, 
rul trapetsiyasining tag tirqishlari kattaligiga yo‘l qarshiligi 
kuchlari ta’siri ostida oldingi g‘ildiraklar kengayadi (oldingi g‘il-
diraklari etaklovchi avtomobillarning tortish jarayonida esa tora-
yadi). Yaqinlashuv burchagining me’yoriy ko‘rsatkichlari ham-
ma vaqt ham bu shartni ta’minlamaydi. Buning asosiy sababi, 
oldingi g‘ildiraklar osmasi bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan, har bir 
avtomobil teхnik holatini o‘ziga хosligidadir. Bu kamchilikni 
bartaraf qilish uchun yengil avtomobillarning yaqinlashuv bur-
chagini yuklanish kuchlari ta’sirida sozlash usuli qo‘llanadi, 
ya’ni maхsus yuklovchi ta’sirida avtomobilning oldingi ko‘prigi-
ga vertikal kuch (500-600N) va oldingi g‘ildirakka siquvchi 
kuch ta’sir etiladi. Siquvchi kuch G‘sh qiymati nomogramma 
yordamida α-og‘ish burchagini, ko‘pincha avtomobilning hara-
katlanadigan tezligini, shina protektorini yedirilganlik darajasini 
(% da) va sozlash davrini hisobga olgan holda tanlab olinadi. 
Sozlash vaqtida yaqinlashuv burchagi 0 ± 5' oralig‘ida o‘rna-
tiladi, bu avtomobil g‘ildiraklarni harakat vaqtida ham хuddi shu 
holatda bo‘lishini ta’minlaydi. Davriy TXK vaqtida rul boshqar-
masi va oldingi o‘q bo‘yicha rul chambaragining lyfti, rul tortqi-
lari sharnirlari, g‘ildirak gupchagi podshipniklari, gidrokuchay-
tirgichli tizim zichligi, sharli barmoqlarning qotirilganligi, sosh-
ka, buriluvchi sapfa richaglari va shkvoren holati tekshirilgan 
holda oldingi o‘q balkasi va oldingi g‘ildirakning o‘rnatish 
burchaklari to‘g‘ri o‘rnatilganligi, g‘ildiraklarning muvoza-
natlanganligi, rul boshqarmasi kardan valining va barcha birikma 
hamda detallarning qotirilganligi tekshiriladi. 

---

70